Genç Bakış’ta önceki gece uzun uzadıya 19 Mayıs’ı konuştuk.
Ne anlama geliyor onu anlamaya çalıştık.
Saltanat’tan Cumhuriyet’e geçişin sancılarını, mücadelesini, en
önemlisi de nereden nerelere gelindiğini irdeledik...
Konuğumuz, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü
Müdürü Prof. Dr. Temuçin Ertan’dı.
Konu başlıkları çoktu ve her ayrıntı özenle ele alındı.
Bir kez daha gördük ki tarihten çıkarmamız gereken çok ders var.
Özellikle de yakın tarihimizden! İşte programdan önemli satır
başları:
19 Mayıs ne anlama geliyor?
- 19 Mayıs, Kurtuluş Savaşı’nın örgütlü bir niteliğe bürünmesinin
başlangıcı.
- Mondros Mütarekesi’nden sonra Anadolu’nun birçok yerinde yerel
direniş hareketi başlamıştı. 19 Mayıs 1919 yılında Atatürk’ün
Samsun’a ayak basmasıyla beraber direnişler ulusallaştı.
- Mustafa Kemal’i Samsun’a Vahdettin gönderdi. Mustafa Kemal
Vahdettin’e yaverlik yaptı. Göndereceği isim, tanıdığı biri
olmalıydı, ittihatçı olmamalıydı, Alman yanlısı olmamalıydı,
nitelikli biri olmalıydı. Mustafa Kemal kendini Çanakkale’de
kanıtlamıştı. Mustafa Kemal ordusuz komutandı.
- Bir kısım tarihçelere göre Doğu Karadeniz Bölgesi’nde Pontusçu ve
Türklerin çatışmasını durdurup asayişi sağlaması için gönderdi.
Diğer bir görüş de Kurtuluş Savaşı için gönderildi der.
Osmanlı’nın son dönemi
- Vahdettin 1918 Temmuz yılında geliyor. Ekimde de savaş bitiyor.
Padişah olduktan kısa bir süre sonra İttihat güç yitiriyor, savaş
suçlusu durumundalar, toplumda itibarsızlaşmışlar. Hatta yurtdışına
kaçmışlar.
- Bir tarihçinin hain diye tespitte bulunma yetkisi yoktur. Ama
Damat Ferit, düşük profilli bir sadrazamdı.
- Vahdettin bir şekilde İngilizlere sığınarak ülkeden ayrıldı. Bir
süre sonra da öldü.
Atatürk’e niye idam cezası?
- Vahdettin, Atatürk’ü Anadolu’ya göndermesinden 1 yıl sonra idam
cezası veriyor.
- Gönderildikten 11 ay sonra devlet kuruyor. İdam cezasına
çarptırılmasının sebebi bu.
- Vahdettin’in sorunu bağımlılık ya da bağımsızlık değil,
cumhuriyet-monarşi sorunudur. Saray bir kurumdur. Vahdettin’in
yerinde başka bir monark olsaydı, o da öyle davranırdı.
- Vahdettin, Atatürk’ün Cumhuriyetçi olduğunu bilseydi
göndermezdi.
- En kökten değişimi savunan İttihat ve Terakki içinde bile kendini
Cumhuriyetçi diye ifade eden kişiler yok denecek kadar azdı. Onlar
anayasal monarşi peşindeydiler. Atatürk’ün kafasında halka ve ulusa
dayanan bir mücadele türü vardı.
Cumhuriyet’e geçiş
- Amasya Genelgesi’nin anlamı, Sivas’taki kongreye davettir. Her
sancaktan gelecek olan delegelerin seçimini Müdafaa-i Hukuk
Cemiyeti ve belediyeler yani halk yapacaktır.
- Atatürk diktatör değildi, diktatörlerin çağında yaşamıştır.
Demokrasiyi kötüleyen, antidemokratik bir tane sözü yoktur.
- Arap Baharı denileni, biz kendi irademizle kansız olarak yaptık.
Bu muhteşem bir olaydır.
- Bugün Türkiye’de saltanatı en çok savunan bile yerini saltanata
bırakmaz.
- 1924 Anayasası’nda Mustafa Kemal çok yetkili bir cumhurbaşkanı
değildi. Yetkileri bugünkünden daha azdı. Etkisiz de değildi.
Karizması vardı, kurucu liderdi, parti başkanıydı. Meclise
hâkimdi.
- Atatürk hep Cumhurbaşkanı kalmıştır. Ama Meclis her
yenilendiğinde seçilerek Cumhurbaşkanı olmuştur.