Gerek Irak, Suriye ve Yemen'de yaşanan savaşlar, gerekse
Afganistan ve Pakistan'ı içine çeken çatışmalar insana, bütün bu
karmaşık hale gelen gelişmelerin arkasında bir 'ana fikir' olduğunu
sezdiriyor. Biribiriyle bağlantılı çatışma hallerinin “Geniş
Ortadoğu” tabiriyle de ifade edilen “İslam havzası”nın geleceğini
olumsuz olarak etkilediği açık şekilde gözleniyor. Zira “ana fikir”
sahibi şer güçlerin ortaya attığı yemler yerel gruplar, kabileler
ve aşiretlerin ayartılmış inisiyakları üzerinden zehirli
sarmaşıklar misali giderek dallanıp budaklanıyor.
Zehirli sarmaşıklar o kadar istidat gösteriyorlar ki, yüzyıllardır
büyük cemaatler halinde diğer komşularından yalıtılmış halde içe
kapalı olarak yaşayan toplulukları da sarıp sarmalayarak yüzeye
çıkarıyor. Aslında hep var olan ama adı sanı sadece erbabınca
bilinen bir düzine yerel, etnik veya mezhebî grup, sözünü ettiğimiz
'ana fikir' çerçevesinde 'uyandırılarak' sahnedeki yerlerini
alıyorlar. 100 yıl veya 150 yıl önce Batı'lı araştırmacılar
tarafından sahada yapılan araştırmalardan elde edilen çok özel
bilgilerle literatüre kaydedilen ve bilim çevrelerinde o şekilde
kabul gören tanımlar, kavramlar, isimler, sıfatlar şimdiyse yine
büyük ölçüde Batılılar tarafından dönüşüme uğratılarak,
çarpıtılarak, bağlamlarından koparılarak öne çıkarılıyorlar.
Asırlardır kendi yörelerinde, kendi kastları ve hiyerarşileriyle
içe kapalı yaşayan bir topluluğu ifade eden 'Yezidî' tabirinin
“Ezidî” olarak yeniden üretilmesiyse sadece küçük bir örnek.
'Yezidi'nin 'Ezidi' olarak dönüştürülmesi bu topluluğa yönelik
baskı ve zulümle paralel gidiyor. Bu noktada “zulüm”, kavramların
yeniden üretiminde meşrulaştırıcı rol oynuyor.
Sadece “mezhepler tarihi”nde okuduğumuz, belki müntesibi bile
kalmamış veya zamanla değişmiş fırkaların bile yeniden üretilerek
sahneye çıkarılacaklarına tanık olabiliriz. Eğer ana fikir 'İslam
havzası'nı küçük birimler halinde kantonlaştırarak müstakbel
küresel sistem içinde eli kolu bağlı hale getirmekse, gidilecek yol
bu. Somali bugün birkaç bölgeye ayrılmış bulunuyor. Bildiğimiz
Somali artık yok. Libya, Yemen, Irak, Suriye, keza aynı
durumda.