Parlamenter sistemle başkanlık sistemi arasında ne fark var?
Herhâlde neredeki başkanlık sistemine göre ne fark var, diye sormak lazım.
Peki bizde 950'ye kadar uygulanan sistemin adı neydi?
Parlamentoysa vardı, güvenoyu vardı, usulen yürütme yasamanın denetimine tabiydi, yürütme yasamanın içinden çıkıyordu, cumhurreisini parlamento seçiyordu.. Seçmişti. O hâlde parlamenter sistemdi mi diyeceğiz. Evet parlamenter sistemdi ama o dönemin özel şartları mı diyeceğiz.
"Harpten yeni çıkmıştık, bir imparatorluk yıkılmıştı, var olma mücadelesi veriyorduk"la mı avunacağız.
Lafı nereden dolaştırıp getirirseniz getirin o dönem fiilen başkanlığın çoook ötesindeydi. Yasama, yürütme, yargı tek eldeydi.
Peki sonraki on yılda mazeretimiz neydi?
Aynı sistem devam etti.
Çok partili hayata geçtiğimiz 950 sonrasında ise alışkanlıklar devam etti.
Cumhurbaşkanının ikinci plana düşmesi mevzuat değişikliğinden olmadı.
Bizde kuvvetler ayrılığı ile kastedilen şey her ne ise hiç olmadı. Bu seçim sistemi ile olması da mümkün değil. Geçmiş dönemde yargı, ordunun himayesindeydi. Bu himaye bağımsızlık zannediliyordu. Yasama yürütme arasında bir ayrılık yoktu. Yasamanın yürütme üzerinde denetimi hiç olmadı. Olamazdı zaten.
Milletvekillerini parti merkezleri seçiyor. Tek parti iktidarı olursa yarıdan bir fazlası tek kişinin denetimine girmiş oluyor. Tek kişi hem yasamanın hem yürütmenin patronu oluyor. Denetim nasıl olacak?
Anayasaya yazmakla olacak iş değil. Zaten yazılı. Bir tek yolu var, dar bölge iki turlu sistem.. Kimsenin işine gelmez. Milletvekilleri parti merkezine muhtaç olmaz.
Her seçim bölgesinden bilinen, tanınan, sözü geçen veya imkânı olan adamlar gelir. İkinci turda örtülü koalisyonlar oluşur. O yolla gelen insanlara kaldır elini, indir elini diyemezsiniz.
...
Başkanlık güzel bir sistem. Ama nasıl bir başkanlık? Anladığım kadarıyla Amerika'dakine benzer bir sistem istemiyoruz. Bu elimizin kolumuzun bağlanması demektir. Peki biz ne istiyoruz? Türk tipi demek yetmiyor. Yazılı metne bakın, ne istediğimiz anlaşılır demek de yetmez. Gönlümüzden geçen ne?