Tarihi olayları değerlendirirken olayın yaşandığı tarihteki sosyal, siyasal ve askeri şartlar dikkate alınmalıdır denir. Elbette bu doğrudur. Bugünün penceresinden geçmişi görmek ve objektif değerlendirmek zordur veya yanlıdır. Ülke olarak en çok tartıştığımız dönem şüphesiz İstiklal Savaşı ve sonrasında Cumhuriyetin kuruluş aşamalardır. Osmanlı yıkılırken yeni bir devletin de temelleri atılıyordu. Bu temeli atmak kolay değildi. Tarihî ve siyasi şartları göz önünde bulundurarak Türkiye Cumhuriyeti'nin İngiltere ile ilişkilerini değerlendirelim.
İngiltere ile olan ilişkilerimiz sandığımızın ötesinde çok daha derinlerde yatıyor. Sevr sonrası zafer olarak nitelenen Lozan'da en önemli olan güç İngiltere'dir. Görüşmeler 20 Kasım 1922'de başladı. Özellikle İngiltere'nin ödün vermeyen tutumu yüzünden konferans çıkmaza girdi ve görüşmeler 4 Şubat 1923'te kesildi. Yoğun diplomatik çabalar sonucunda taraflar 23 Nisan 1923'te yeniden bir araya geldiler. Bu kez İngiltere'nin tutumu daha yumuşamıştı. Üzerinde anlaşmaya varılan metin 24 Temmuz 1923'te imzalandı.
Trakya, Irak, Musul, Adalar, Boğazlar gibi günümüzde de önemini koruyan konular Lozan'da görüşülüp karara bağlandı. Bu maddelerin Türkiye'nin lehine olup olmadığını anlamak için uzman tarihçi ve siyasetçi olmaya gerek yok. Bu konular günümüzde de Türkiye'nin sorunu olarak devam ediyor. Demek ki pek de lehimize değilmiş.
İngiltere İyi Komşumuzmuş!
Türkiye'nin, Misak-ı Milli sınırları içinde yer alan Musul'u kuvvete başvurarak geri alma girişiminde bulunmaması için Türkiye ile İngiltere ve Irak arasında 5 Haziran 1926'da Ankara'da bir antlaşma imzalandı. “Sınır ve İyi Komşuluk Antlaşması” adıyla imzalanan bu antlaşmayla günümüzdeki Türkiye-Irak sınırı belirlendi. Ayrıca Türkiye 25 yıl süreyle Irak'ın belirli petrol gelirlerinden %10 oranında pay alacaktı. Görüldüğü gibi İngiltere, Türkiye'nin komşusudur. Bunu anlaşma söylüyor.
Peki, İngiltere ile ilişkilerimiz “iyi komşuluk” samimiyetinde nasıl gelişti? Dün her işimize burnunu sokan İngiltere nasıl iyi komşu olur? Bağımız, bağımlılığımız var mıdır İngiltere'ye? Hiç de belgelerle konuşmadan gördüklerimiz, yaşadıklarımız yeter bu bağımlılığa.