Millî Mücadele döneminde Sovyetler'le ilişkiler son derece karmaşıktır. "Komünizm"in kabul ve ret meselesi üzerinde durulmamıştır. Bolşeviklerden de böyle bir teklif geldiği kayıtlara geçmemiştir.Lenin'in, "Eğer komünist rejimi kurarsanız, size yardım ederiz." türünde bir sözü var mı?Dönemin liderleri ma'kuldü, pragmatistti. Lenin'den böyle bir "çiğlik" beklenemezdi. Mustafa Kemal de elbette, ülkesini kurtarmak için, "fayda" beklediği Bolşevik yönetimle de temas edecekti. Bu temas meselesi çok ayrıntılıdır. Girmeyeceğim. Şunu hatırlatmak da gerekir: Yurttan kaçan İttihatçılar da Bolşeviklerle temas hâlindeydiler.Hatta, çok kişi bilmez; Enver Paşa da Anadolu Harekâtı'na silâh sağlamak için, Berlin üzerinden geldiği Moskova'da faaliyetteydi. Arkadaşı Hans von Seect'e yazdığı 25 ve 26 Ağustos 1920 tarihli iki mektubunda, Troçki ve temsilcisi E. M. Skliansky ile yaptığı görüşmelerde Anadolu'ya silâh yardımında bulunulmasını istediğini ve söz de aldığını belirtiyor. (Enver, sonra Türk illerinin kurtuluşu için Bolşeviklerle savaşacak ve şehit düşecektir!)Enver Paşa'nın adı, Nutuk'ta sadece bir yerde, o da "İttihad-ı İslâm" meselesinde geçer. Hâlbuki Sakarya Savaşı'na kadar M. Kemal Paşa ile Enver Paşa sık mektup teati etmişlerdir.Neticede Bolşevikler Ankara'ya destek vermişler, Cumhuriyet kurulunca, arzuları olmakla beraber, "Bize benzer bir rejim kurmadınız!" dememişlerdir.İkide bir M. Kemal'in "komünistlik-solculuk" ilişkileri tartışılır. Türkiye'de komünist zihniyet cirminden çok fazla bir alanda tesirli maalesef... Komünist olmayan aydınlarımız, bu zihniyetin kaplama alanlarından