Araştırıcılar, Türklerde ilk "Turancılığı" telaffuz edenin Azerbaycanlı Dr. Hüseyinzade Ali (1864-1942) olduğunda hemfikirler. Hüseyinzade Ali, Ziya Gökalp'i de etkilemiştir. Öyle ki; Gökalp'in "Türkleşmek, İslâmlaşmak, muasırlaşmak" üçlemesinin kaynağı da odur.
(Ara not: Hüseyinzade Ali'nin, "Ali Turanî" imzasıyla, Akçura'nın başlattığı Üç Tarz-ı Siyaset tartışmalarına katıldığını belirteyim. Makalesi, Mısır'da yayınlanan "Türk" gazetesinde yer almıştır. Ali Turanî'nin makalesini de "Üç Tarz-ı Siyaset ve Tartışmalar" çalışmamızda verdik. Yine, zamanında Türk milliyetçiliğinin evreleri ve milliyetçilik üzerinde çalışmaları, Yusuf Akçura, Türk Yurdu dergisinin ilâvesi olarak hazırladığı Türk Yılı 1928 kitabında geniş olarak anlatmıştır. "Türk milliyetçiliğinin tarihi" türünden yayınların kaynağı 600 sayfayı geçen de bu kitaptır. Türk Yılı 1928'i Dr. A. Zeki İzgöer'le birlikte yeni harflere aktardığımızı ve TTK'nın yayınladığını da tekrar hatırlatayım.)
Turancılık anlayışı, Pantürkizm'le eşanlamlıdır. Türkçüler, Turancılıktan Türk birliğini anlamışlardır: Ziya Gökalp, "Türkçülüğün Esasları" adlı eserinde, "Türkçülük ve Turancılık" ara başlığı altında şunları yazmıştır: