Foça, birçok kimse için, İzmir’in kuzeyinde yer alan bir sahil ilçesidir. Ancak yazımıza başlık olan soruda bahsi geçen yer, burası değildir.
Batılılar bizi (Osmanlı’yı) parçalamadan, ailemizi dağıtmadan önce Foça adında bir yerleşim yeri daha vardı. Foça şehri, hâlâ var.
Bugün Bosna Hersek sınırlarında kalan Foça şehri, romanlara konu olan Drina ve Çehotina nehirlerinin kucaklaşma noktasında, bereketli topraklar üzerinde hayat buldu.
Foça, Fatih Sultan Mehmet’in iktidarda olduğu 1464 senesinde, Gazi İsa Bey eliyle, Osmanlı toprağı oldu. Yaklaşık bir asırlık bir süreçte, Müslümanların çoğunlukta olduğu idari, ticaret ve ilimi bir merkez haline geldi.
Hersek Sancağı’nın merkezi olması, bu şehirdeki yatırımları artırdı. Dubrovnik’ten gelen malların bu şehir üzerinden iç bölgelere gönderilmesi, Foça’daki ticareti canlandırdı. Foça şehrinde yetişen âlimler, Osmanlı coğrafyasının farklı bölgelerinde hizmet verdiler.