Seçim sathı mailine girdik. Bu Pazar konuyu, buradan kurgulayacağım. Türkiye'de ilk seçim Osmanlı dönemindedir. 1876 Anayasası'nın -Teşkilatı Esasiye- kabulüyle bu seçimin esasları belirlendi. En önemli kural "gizli oy" sisteminin getirilmesidir. "Her ilin seçim bölgeleri hükmü" de karara bağlanmıştı. Ancak Sadrazam Mithat Paşa'nın "Meşruti rejimi" hemen yürürlüğe sokma çabası işleri karıştırdı. Sadrazamın amacı yönetimi padişahla paylaşmaktı. Bunu engellemek isteyenler "geçici talimat" hazırlayıp, yürürlüğe soktular. Buna göre "50 bin erkek seçmene 1 milletvekili" şartı konuldu. Bildiğiniz gibi kadınlara seçme seçilme hakkı Atatürk tarafından sağlanmıştır. Daha önce bu hakları yoktu.
Seçimlerde aday olmanın ön koşulu ise "emlak sahibi olmaktı". Anlaşıldığı gibi milletvekilliği "servet ilkesi"ne bağlanmıştı. "İki aşamalı sistem"in kabulü ise İstanbul dışında kalan bölgelerde "idare meclisi üyeleri" yani ikinci seçmenin belirlemesi idi. Bunlar da gizli oyla o göreve getirildiler.
Başkent İstanbul içinde ise iki dereceli sisteme daha uygun bir usül kullanıldı. 2 Ocak 1877'de yayınlanan kararname ile İstanbul, İzmit'i de içine alıp 20 seçim bölgesine ayrıldı. Bunların her birine, yörenin önde gelenlerinden oluşan "seçim kurulları" atandı. Denetimlerinde, her seçim çevresinde İstanbul milletvekillerini seçmek üzere "ikişer vekil" uygun görüldü. 25 yaşını doldurmuş olmak ve yine emlak sahibi bulunmak şartı tekrarlandı. Birinci Meşrutiyet'te yapılan bu seçim ilktir. Başkası da yapılamamıştır.
Anılar
Gelelim benim politikaya bulaşmama. Yıl 1965. Türkiye seçime hazırlanıyor. Ataninem başpartici. Hatta İsmet Paşacı. Süleyman Demirel daha yeni siyasete atılıyor, henüz toy. İtiraf etmem gerekirse hiçbir tarafa henüz meylim yok. Muhtardan anneanneme, ondan bana teklif geldi; Sandık Müşahitliği. Bu zorla empoze edildi. "Hayır" deme şansım yok. Son anda sordum: "Peki, hangi partiyi temsil edeceğim". Cevap kısaydı; Paşa'yı. Bu kez hangi Paşa diyemedim. Adalet Partisi'nin kurucusu da bir başka paşaydı; Ragıp Gümüşpala.
Ve o gün geldi. Fener'i Balat'a bağlayan ana cadde Abdüllezel Paşa'daki seçim merkezine gittim. Sandık heyetinin başkanı öğretmendi. Benimle birlikte toplam dört kişiydik.