ÇOK esaslı ve tarihimiz açısından çok aydınlatıcı bir kitap okudum. S. Frederick Starr’ın “Kayıp Aydınlanma” başlıklı eserini, Kronik Kitap yayımladı. Kitabın alt başlığı şöyle: Arap Fetihlerinden Timur’a Orta Asya’nın Altın Çağı. Çeviren Yusuf Selman İnanç. 682 sayfa gözünüzü korkutmasın. Su gibi akıp gidiyor. Gözlerinizi uyku basıyor, fakat sabahlara kadar elinizden bırakamıyorsunuz.
BİRUNİ İLE İBN-İ SİNA’NIN GÜVERCİNLERLE MEKTUPLAŞMASI
Kitap 28 yaşındaki Ebu Reyhan el Birunî ile henüz 18 yaşlarındaki Ebu Ali el Hüseyin İbn-i Sina arasındaki mektuplaşmalarla başlıyor. Aralarında 400 km uzaklık var. Güvercinlerin ayağına bağladıkları mektuplarla felsefe, coğrafya, matematik, trigonometri, tıp, gökbilimi, fizik, psikoloji, yerbilimi, özetle bilim ve felsefe üzerine tartışıyorlar. Coğrafya Orta Asya. Tarih 999, yani bundan 1020 yıl öncesi. Dünya Aydınlanmasının merkezi o zaman Orta Asya idi. Entelektüel hayatın coştuğu 750 ile 1150 arasındaki dört yüzyıllık dönemin denebilir ki doruğa çıktığı zamanlar.
YUNUS EMRELERİN KÖKLERİ
Hep araştırmacıları özendirmek istemişimdir. Kendim de meraklıyım. Yunus Emrelerin Hacı Bektaş Velilerin, Anadolu erenlerinin derin felsefî kökleri toprağın altından çıkartılmalı. Çünkü Anadolu Abdalları, oduncular ya da çobanlar değildi. Çok derin bir entelektüel birikimden geliyorlardı. El Harezmî, Farabî, Firdevsî, Kaşgarlı Mahmut, Yusuf Has Hacip, Ravendî, El Razî, Buharî, Rabia Belhî, Ahmet Yesevi, Nizamülmülk, Ömer Hayyam, Mevlana Celaleddin Rumî, Uluğ Beg, Ali Şir Nevaî nereden çıktılar? Onlar Batıda daha çok Arap dünyasının yıldızları olarak bilinirler. Onları himaye eden Harzemşahlar, İsmail İbn-i Ahmed Samaniler, Gazneli Mahmutlar, Selçuk Beyler, Melikşahlar, Timurlar, hangi devlet ve ordu birikiminden geliyorlardı? Hakikatin teslim edildiği soru belki de buradadır. Starr, Milattan Önce 5. Yüzyıllara kadar uzanan o köklerin keşfine büyük emek vermiş. Uzun yıllar Avrasya tarihi ve uygarlığı üzerine çalışmış. Arkeolojik çalışmalardan akademik kuruluşlara ve ABD’nin üç ayrı Başkanına danışmanlığa kadar uzanan birikimle eğilmiş bu derin konuya. Prof. Caner Karavit ve Kiraz Perinçek Karavit son iki ayda katıldıkları Özbekistan’daki bilimsel toplantılarda rastlamışlar Starr’a. Kendisinden “çok sevecen” bir dost olarak söz ediyorlar. Starr da anlaşılan Orta Asya’nın derinliklerinde bir derviş, bir ermiş kemâline erişmiş.
KAYIP AYDINLANMANIN BİLİMSEL KEŞFİ