Sinciang-Uygur Özerk Bölgesi’ne ziyaretimde, Kaşgarlı Mahmut’un Divan-ı Lügat-it Türk kitabının Uygurca ve Çincesini almıştım. Karız Kanallarına ait ciltler de kitaplığımda duruyor. Seyfeddin Aziz’in Satuk Buğra Han adlı romanı da Kaynak Yayınları tarafından “Türklerin Müslümanlığa Geçişi” başlığıyla yayımlanmıştı. Çin’de yayımlanan önsözünde Türk kültürü uzun uzun övülür. Güzel bir romandır.
ZENGİN TARİH VE EDEBİYAT KİTAPLIĞI
Çin Halk Cumhuriyeti’nin Sinciang-Uygur Özerk Bölgesi’nde Türkiye
Türkçesinden Uygurcaya çevrilerek yayımlanan edebiyat ve tarih
eserlerinin ne kadar zengin olduğunu, Prof. Dr. Abdülvahap Kara’nın
22 Ekim 2006 günü yayımlanan yazısından öğreniyoruz. Kara, bugün
Mimar Sinan Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi tarih bölümünde. 13
yıl önce yayımladığı yazısında, Türk romanlarının Türk lehçeleri
içinde en çok Uygurcada okunduğunu vurguluyordu. Kazak Türklerinden
olan Prof. Dr. Abdullah Kara’nın 13 yıl önce Yard. Doç. Dr.
unvanıyla yayınladığı yazıda çok geniş bilgi var. Aynen
alıyoruz.
ÇEVİRMEN TURSUNAY SAKİM’İN UNUTULMAZ
EMEĞİ
Eğer Türk Dünyası için bir Nobel Edebiyat Ödülü tayin edilmiş
olsaydı‚ tartışmasız bir şekilde Tursunay Sakim hanım alırdı.
Çünkü‚ Türk yazar ve bilim adamlarının eserlerinin Uygur Türkleri
arasında tanıtılmasında çok büyük emekleri vardır. Belki de Türkçe
edebi ve ilmi eserleri‚ Türkiye dışındaki bir Türk ülkesinde en çok
onun tanıttığını söyleyebiliriz. Bugün Uygur Türkleri‚ Reşat Nuri
Güntekin‚ Necati Cumali‚ Aziz Nesin‚ Yaşar Kemal, Kerime Nadir ve
Sabahatin Ali’nin romanlarını Uygurca okuyabiliyorlarsa‚ bunu
Tursunay Sakim’e borçludurlar. Bu edebiyat ve kültür aşığı mümtaz
insan‚ ne yazık ki‚ 2006 Eylül ayının ilk haftasında 68 yaşında
vefat etmiş bulunmaktadır. Sağlığında kendisi ve eserleri
Türkiye’de pek bilinmeyen bu kültür kadının ölümünden sonra Türk
Kültür Dünyası’nda hak ettiği yeri alacağına inanıyoruz.
Urumçi’de yayınlanan Dil ve Tercüme Dergisi’nin bu yılki [2006] ilk
sayısında‚ Türkolog‚ radyo gazetecisi‚ çevirmen ve yazar Tursunay
Sakim ve çalışmaları hakkında bilgi veren geniş kapsamlı bir makale
yayınlandı. Tahircan Muhammed tarafından kaleme alınan bu makalede
belirtildiği gibi‚ 24 Mayıs 1938’de Urumçi’de orta halli bir ailede
dünyaya gelen Tursunay Sakim 1956’da Urumçi II. Kızlar Pedagoji
Enstitüsü’nden üstün başarıyla mezun oldu. Aynı sene Pekin’deki
Merkezi Halk Radyosu Uygurca yayınları bölümünde çalışmaya başladı.
1959’da Merkezi Halk Radyosu’nun Uygurca Yayınları Bölümü‚ Sinciang
Uygur Özerk Halk Radyosu ile birleştirilince muhabir‚ çevirmen‚
yazar ve spiker gibi radyo görevlileri de Urumçi’ye döndü. Merkezi
Halk Radyosu yönetimi radyo çalışanlarının bilgi ve uzmanlıklarını
artırmak için Tursunay Sakim ve başka birkaç radyo görevlisinin,
Pekin Radyo Enstitüsü Yabancı Diller Fakültesi Türk Dili Bölümü’nde
tahsil görmesine imkan sağladı.
Tursunay Pekin’deki bu eğitimi sırasında‚ radyodan kopmadı. Boş
vakitlerinde Pekin Radyosu’nun Türkçe yayınlarına katkıda bulundu.
Böylece Tursunay okulda teorik olarak öğrendiklerini‚ radyoda
pratiğe dökme imkanı da buldu. Aynı zamanda radyoya ziyarete gelen
veya geçici görev yapan Türklerle yaptığı temaslar sonucunda
Türkiye ve Türkçe konusundaki bilgisini artırma imkanına da sahip
oldu.
Tahircan Muhammed’in belirttiğine göre‚ Tursunay Sakim 1963
sonbaharında Pekin Radyo Enstitüsü Yabancı Diller Bölümü’nü
birincilikle bitirdi. Bundan sonra Çin Uluslararası Yayınlar Türkçe
Bölümünde tercüman‚ yazar ve spiker olarak çalışmaya başladı.
Tursunay bu görevini Mayıs 1995’te emekli olana dek sürdürdü. Radyo
yayınlarında yaptığı Türkçe çeviriler‚ yazdığı makaleler ve Türkçe
haber spikerliği her zaman beğeniyle takip edildi. Babası Sağımcan
Kazak olmasına rağmen Uygur annesinin terbiyesinde yetişen Tursunay
eserlerini Uygurca verdi.
Tursunay Hanım meslek hayatının daha başlarında tercümenin
özellikle edebiyat sahasındaki önemini kavramıştı. Halkları
birbirine yakınlaştıran en önemli aracın edebiyat olduğunun
bilincine varmıştı. Bu yüzden boş vakitlerini kardeş ülke
Türkiye’nin edebi eserlerini Uygur halkına tanıtmaya adadı. Türk
Edebiyatı’nin önde gelen eserlerini hiç yorulmaksızın hayatının
sonuna kadar tercüme ile meşgul oldu. Onun kaleminden çıkan onlarca
eser sayesinde‚ Uygur lehçesinin Türkçe romanların en çok
çevrildiği Türk lehçesi unvanını kazandığını ifade edebiliriz. Bu
da bize kültürel faaliyetlerde şahısların özverili faaliyetlerinin
devletlerden bile önde gittiğinin en güzel örneğidir. Burada şu
soruyu da kendi kendimize sorabiliriz‚ bağımsız yedi Türk
Cumhuriyeti’nin hepsinin Kültür Bakanlıkları var. Hatta bunların
kültürel konularda ortak hareket etmek için oluşturdukları ve
Merkezi Ankara’da bulunan Türksoy teşkilatları var. Ancak‚ bunların
hiçbiri bir diğerinin edebi eserlerini ülkesinde tanıtmada‚ Türk
Dünyasının en uzak köşesindeki Tursunay Hanımın tek başına
gerçekleştirdiği çalışmaları gerçekleştirememiştir.
Bu konuda katiyen mübalağa etmiyoruz. Çünkü‚ Tursunay Hanım’ın
gerçekleştirdiği yayınların çokluğu bunu göstermektedir.
UYGUR BÖLGESİNDE YAYIMLANAN TÜRKÇE ROMANLAR
Reşat Nuri Güntekin’in Çalıkuşu romanı‚ 1982.
Reşat Nuri Güntekin’in Hıçkırık romanı‚ 2002.
Yaşar Kemal’in İnce Memed romanı 4 cilt‚ 1985‚ 1986‚ 1988‚
1991.
Sabahattin Ali’nin Kürk Mantolu Madonna isimli romanını Cuvlik
Hanım adıyla 1996’da yayınladı.
Kerime Nadir‚ Öğrenci‚ 1999.
Kerime Nadir‚ Uykusuz Geceler‚ 2000.
Necati Cumali‚ Susuz Yaz‚ 1998.
Aziz Nesin‚ İt Kuyruğu ve Ben Nasıl Ölmek İstedim gibi otuz kadar
hikayesini 80 - 90’lı yıllarda çeşitli dergilerde yayınladı.
TARİH KİTAPLARI
Tursunay Hanım edebi eserlerden başka ilmi ve tarihi çalışmaları da
Uygurcaya kazandırdı. Bunlardan bazıları:
Reşit Rahmeti Arat’in yayına hazırladığı Kutadgu Bilig isimli eseri
baştan sona Uygurcaya çevirdi.
Bahaeddin Ögel’in Hun İmparatorluğu Tarihi isimli iki ciltlik
eserini tercüme etti. Bu eser henüz basılmadı. Ancak‚ basılmak
üzere Xinjiang Sosyal Bilimler Akademisi’nde beklemektedir [Kitap
2006’dan sonra yayımlandı]
Reşat Genç, Karahanlı Devlet Teşkilatı‚ 1990’da Urumçi’de 7.500
tirajla basıldı.
Reşat Genç‚ XI. Asırdaki Türk Halklarının Sosyal Durumu‚
Xinjiang Halk Neşriyatı yayınları arasında yakın gelecekte çıkması
bekleniyor [Çıktı].
Şakir Ülkütaşır‚ Büyük Dilci Kaşgarlı Mahmud‚ Urumçi‚ 2000.
A. Dilaçar, Kutadgü Bilig İncelemeleri‚ yakında Xinjiang Halk
Neşriyatı yayınları arasında basılması bekleniyor [Yayımlandı].
TÜRKÇE FİLM ÇEVİRİLERİ
Tursunay Sakim‚ romanlardan başka Türkçe film çevirileri de yaptı.
Sayısı 30’u bulan film çevirileri arasında İbret‚ Zeynepler
Ölmesin‚ Sabilerde Ne Günah‚ Sevdalı Kadın‚ Akıllı Şaban gibi
filmler bulunmaktadır. Bunlardan başka Uygurca ve Çinçe’den de
Türkçe’ye çevirileri de vardır.