Haysiyet: Değer, saygınlık, itibar, özsaygı demek.
Şeref: Toplumca benimsenmiş iyi şöhret anlamına geliyor.
Şeref, daha toplumsal...
Haysiyet, daha öz benlikle ilgili.
Ama ikisini de birbirinden ayırmak pek olanaklı değil...
Çünkü toplumun bireye bakışı ile bireyin kendine bakışı birbirini
çok etkiliyor.
***
Gelişmiş toplumların gelişmiş bireyi, kendi kişiliğine özgü
evrensel değerlere sahiptir...
Bu değerler, aldığı çağdaş eğitimden, kendi yaşamı boyunca sahip
olduğu tutum ve davranışlarından, başarı ya da başarısızlıklarından
oluşur.
Dolayısıyla gelişmiş toplumların gelişmiş bireyleri, haysiyet ve
şeref bakımından kendi kendilerini üretirler.
Azgelişmiş toplumlardaki azgelişmiş bireylerin değerleri ise,
aldıkları yetersiz eğitimin yanında, kendi tutum ve
davranışlarından çok, ait oldukları grubun, sahip oldukları
kimliğin değerlerinden oluşur.
Dolayısıyla azgelişmiş toplumların azgelişmiş bireyleri, haysiyet
ve şeref bakımından kendilerine değil, ait oldukları gruba veya
sahip oldukları kimliğe bağımlıdır.
***
David Riesman, toplumsal yapıyla kişilik nitelikleri arasındaki
ilişkiyi dört kategoride belirler: (Emre Kongar, Toplumsal Değişme
Kuramları ve Türkiye Gerçeği, 212-213)
Gelenekler tarafından yönetilen tip: Toplumdan ayrı kişiliği
yoktur.
İçten yönetilen tip: Endüstrileşme sürecindeki toplumlarda
kendisini fark etmektedir ama eskiye bağımlılıkta katıdır.
Dıştan yönetilen tip: Endüstrileşmiş toplumlarda dış otoriteye
bağımlıdır ama fazla esnektir, her yana savrulabilir.
Özerk tip: Hangi kurallara uyacağını kendisi belirleyen, toplumu
ileri taşıyacak tiptir.