Tarihçi İhsan Süreyya Sırma "Tanzimat Osmanlı'nın sonunu
hazırladı" demiş. Tarihçi Yılmaz Öztuna da "Tanzimat olmasaydı Türk
İmparatorluğu 19. asrın ortasında dağılıp giderdi" demiş. Taha
Akyol okumuş, anlatıyor.
Her iki tarihçinin de haklı olduğu noktalar var, bunu illa
"kutuplaşma göstergesi" olarak algılamayın Taha Bey.
Tanzimat, "bilinen şekliyle klasik Osmanlı'nın" sonunu hazırlamak
bir yana, onu fiilen bitirmiştir.
1839'dan sonra Osmanlı artık farklı, değişik, "hibrid" bir
Osmanlı'dır.
Eski haliyle Osmanlı 1830'larda zaten şişmişti, yolun sonuna
varmıştı. Bilimi ve teknolojisi yoktu, sanayi devrimini
ıskalamıştı, sermaye birikimi de yoktu çağdaş bir eğitim sistemi
de... Ordusu dökülüyordu, donanması yakılıp batırılmıştı... Toprak
kaybı süreci hızlanmıştı, daha önceleri Macaristan ve Kırım
konusunda olduğu gibi şimdi de Mora ve Mısır gibi iki önemli
eyaletini elden çıkarmıştı...
İki şey Osmanlı'yı ayakta tutabilirdi.
Bir: Batı'ya kafa tutmak yerine onun üstünlüğünü kabul edip yarım
yamalak da olsa elinden geldiğince "eklemlenmeye" çalışmak...
Tanzimat budur.
Can havliyle bu yolu seçti. Bu yol da onu iyi kötü 80 sene daha
yaşattı, kör topal.
Oksijen çadırında uzatmaları oynadı.