Demokrasi, olumlu sonuç veren yönetim biçimi değil. Tanımı gereği, halkın kendini doğrudan ya da temsilciler kanalıyla yönetmesi, denetlemesi anlamına geliyorsa da dünyanın hiçbir yerinde bu uygulamanın olmadığı açık. Halkın kendini yönetmesi, kararlar alması kâğıt üstünde hoş görünse de her zaman kalabalıkların doğru yaptıkları söylenemez. Demokrasi mahkûmiyetimiz Alain Tourain’in deyişiyle “henüz bu yöntemden daha iyisini bulamamış olmamızdan gelir.”
***
Demokrasi, geniş kesimlerin ortak değerler üzerinde uzlaşması, eğitimli, aydınlanmış olması halinde belki olumlu sonuç verecektir. Adorno, “En küçük toplulukta bile en alt basamaktaki üyedir düzeyi belirleyen. Sohbetlerde edeceğiniz sözü sadece bir kişinin anlamaması bile inceliksiz sayılmanıza yeter.