Kuranıkerim devletin şekli, yönetim biçimi, idari yapılanma gibi konularda da dört temel prensipten başka detay vermez. Bunlardan birincisi adalettir ve adalet her hak sahibine hakkını tastamam vermektir demiştik. Devam edelim.
Adalet kavramını anlatalım derken önce kendimizin anlamamız gerektiğini gördük ve karşımıza çok geniş bir çerçeve çıktı. Öncelik Allah’ın adl/adil olduğunun ve O’nun mülkünün adalet üzre kurulmuş olduğunun bilinmesi, zerreden kürreye kâinattaki adalet, insanın bedenindeki adalet, yönetimdeki, ekonomideki adalet. Hatta duygulardaki adalet… Bakalım ne kadarını söyleyebiliriz.
Adalet mülkün temelidir sözü, adaletiyle tanınan Hz. Ömer’e nispet edilir ama izini sürerseniz bunun ta Kadim Mısır’a dayandığını görürsünüz. Tıpkı ‘kendini bilen Rabbini bilir’ hadisinin Sokrat’a kadar gittiği gibi. Demek ki bunlar kadimden beri bilinmektedir. Yönetim söz konusu olduğunda tarihte bu hep vurgulanmıştır.
Ama bu söz sadece yönetimle ilgili değil, çok daha geniş anlamda da geçerlidir. Çünkü mülk kelimesi hem bir şeyin çıplak mülkiyetini, hem mutlak egemenliğini, yani hem maddi hem manevi varlığında söz ve tasarruf sahibi olmayı anlatır. Sadece maddi varlığına, yani çıplak mülkiyetine sahip olmak çoğu zaman ‘milk’ kelimesiyle ifade edilir. Birincinin ismi faili ‘melik’ ikincinin ise ‘mâlik’tir. Bu sebeple Ebu Hanife Fatiha’daki ‘mâliki yevmi’d-din’ kıraati yerine ‘melik-i yevmi’d-din’ kıraatini tercih eder. Çünkü Allah bir şeyin sadece çıplak mülkiyetine değil, hem milkine hem de mülküne ve melekütüne sahiptir. Melekût, görünmeyen arka plandır, manevi boyuttur.
Kral anlamındaki melik de buradan gelir. Araplar krallık anlamında yine buradan ‘memleke(t)’ kelimesini kullanırlar. Aslında ‘el-Melik’ Allah’ın isimlerindendir. Bu sebeple kralın melik diye isimlendirilmesi uygun değildir. Allah hem Melik’dir, hem Malikü’l-mülk’tür, hem Mâlik-i yevmi’d-dindir, hem de Melîk’dir. Bu, varlığın mutlak hâkimiyetini ve her türlü tasarrufunu elinde bulunduran demektir.
Allah’ın bir ismi de Adl’dir. Adl, öncelikle âdil olan demektir. Ancak kelime mastar bir isim olduğu için sadece âdil değil, adaletin bizatihi kendisi, kaynağı, mutlak âdil anlamındadır.