İnsanlar genel olarak üç sınıftır; birinciler dünyaya ve
dünyanın çöplüklerine arzuludur; diğer sınıftakiler ise, ahirete ve
onun nimetlerine istekli; bir diğerleri ise ne dünyayı ve ne de
ahireti ve onun nimetlerini arzulamayıp, yalnızca Allahü tealayı ve
O’nun muhabbet ve rızasını arzular.
İmam-ı Gazali hazretlerinin daha hususi tasnifine göre ise,
insanlar yine üç sınıftır; birincileri gıda gibi olup herkese her
daim lazımdırlar. İkinci zümre ise, ilaç gibi olup, gerekli
olduklarında ve gerekenler için lüzumludurlar. Bir diğer zümre ise,
zararlı mikroplar gibi olup; hiç kimseye lazım olmamalarına rağmen,
bol miktarda bulunurlar!
Yine İmam-ı Gazali hazretleri, başka bir tasnifinde insanları dört
sınıfa ayırıp; şöyle açıklıyor: Birinciler, ehl-i dünyadır. Oğlun,
kardeşin, eşin gibi en yakınların da olsa; bunlara dünyalık
verdikçe seni severler! Gerçekte kendilerini, kendi menfaatlerini
seviyorlar ama; senden menfaatlendikleri için seni sever
gözükürler. İkinciler, ehl-i küfürdür. Yani kâfirlerdir. Belli
olduklarından; sana zararı en az dokunacak zümredir. Çünkü, kâfir
olduğunu bilirsin; tedbirlerini de ona göre alırsın! Üçüncü kısım
ise, ehl-i bid’attir. Sana karşı en tehlikeli olan zümre bunlardır.
Senin imanını bozmadıkça yakanı bırakmazlar. Yanlış inançlarını hak
bildiklerinden, tevbe bile etmezler. Dördüncü kesim ise, Zümrüt ü
Anka misali çok az bulunurlar; özellikleri ise, menfaatsiz
sevmektir. Böyle bir devlete sahipsen; elden bırakmamak için ne
gerekiyorsa yap!..
Dikkat edilirse, bütün bu tasnifler insan için ve insana göre
yapılıyor. Zira her şeyin merkezinde insan vardır. O insan ki,
gerçekte küçük kâinatın ta kendisidir. Diğer tüm mahlukatın her
biri; hava-su-ateş-toprak denilen unsurların yalnızca birinden
yaratılırken; yalnızca insan, bunların dördünün toplamından
halkedilmiştir. Bundan dolayıdır ki, kâinatta ne varsa, onlardan
bir hülasa insanda mevcuttur. Bunlardan başka, insanda bir cevher
daha vardır ki, mahiyetini kendisi de bilmiyor!
İmam-ı Rabbani hazretleri buyuruyor ki: "... İnsandaki aşk ve dert,
onu diğer mahluklar içinde üstün kılmıştır!