YUVAL Noah Harari’nin, birkaç yıl önce müthiş popüler olan ‘Sapiens’ isimli bir kitabı var. Bu kitabın tümünü olmasa da, en azından ‘Bilimle İmparatorluğun Evliliği’ başlıklı bölümünü, Türk siyaset ve bürokrasisindeki herkesin okuması şart.
Harari 1600, hatta 1700’lere kadar Ortadoğu, Asya ve Çin’e oranla ekonomik olarak mikroskobik ve ilkel bir bölgeyken, Asya dünya ekonomisinin yüzde 80’i demekken, Avrupa nasıl bugünkü Avrupa oldu sorusuna cevap arayan ilginç şeyler anlatıyor.“1750 hatta 1800 civarına kadar, Avrupalılarla Asya ve Çin arasında teknolojik açıdan önemli bir fark yoktu” diyor ve ekliyor:“Ama Avrupa büyük potansiyel yaratmıştı. Ve bu potansiyel aslında teknoloji değil, ‘zihniyet’ farkıyla ilgiliydi.”
Verdiği şu örnek ilginçtir: “İngiltere demiryolu yapmaya başladığında Fransa, Almanya ve Amerika derhal onu takip etti. Ama mesela Çin geride kaldı. Hatta önce yaptıkları kısa demiryolunu, sonra kendileri yıktılar!”
Peki endüstri konusunda Avrupa ülkeleri hatta Rusya birbirini çarçabuk takip ederken İran, Mısır ve Osmanlı İmparatorluğu niye yapmadı?
Yazar burada cevabı şöyle veriyor: “Çin ve Ortadoğu’nun değerleri, adalet sistemleri ve sosyo-politik yapıları bu değişime ayak uydurmak için uygun değildi.”
Bilim ve Avrupa emperyalizminin bağlantısının ve aslında Avrupa’yı Avrupa yapan şeyin, Avrupalı bilim adamı ve kâşiflerin keşfetmek ve fethetmek konusundaki iştahı ve bunun temelinin de “Kendi cehaletlerini itiraf etmek” olduğunu anlatıyor!
Zira evet, elbette vahşi Avrupa sömürgeciliğinin savunulacak bir tarafı yok ama, o dönemde Avrupalıların sömürge haline getirdiği bölgelerin çoğundaki insanlar dünyayı kendilerinden ibaret sanıyorlar! Başka bir kıta, hatta ileride sömürgeciler tarafından yakılıp yıkılmış farklı bir ada olduğunun, sıranın kendilerine geldiğinin bile farkında değiller!