Şükür, etkisi akademik âlemde epeyce kırıldı ama geniş çevrelerde hâlâ öyle veya böyle etkili olan bir paradigma, daha doğrusu iç içe geçmiş iki paradigma var. Bunlara “Gerileme / çöküş” ve “Batılılaşma” paradigmaları diyebiliriz. Ana hatlarıyla şöyle: Osmanlı İmparatorluğu bir noktada Avrupa’dan geri kalmaya başladı. Bu uzun bir süre anlaşılmadı bile. Ancak askerî alandaki yenilgiler, imparatorlukta bazı gözlerin açılmasını sağladı. Özellikle I. Abdülhamid döneminin sonu ve III. Selim’in saltanatının başlarındaki Avusturya ve Rusya savaşlarının yenilgiyle bitmesi üzerine “Biz ne yapmalıyız” görüşüne cevaben Avrupa’nın askerî teknolojisini alma çabalarına girişildi. İlk önce askerî alanda başlayan batı etkisi, öngörülemeyen bir şekilde, orada durmadı, sanatta, mimaride, bilimde, hukukta, edebiyatta, müzikte, kılık kıyafette, velhasıl hayatın akla gelen her alanında etkili oldu. Böylece toplumda bir çatallanma oluştu.