Bayram konusunda pazartesi günü yayınladığım yazıda bütün
düşündüklerimi aktaramamıştım. Başka zaman bahsederim diyordum.
Fakat bu yönde talepler gelince devam etmeye karar verdim...
Asıl mesele şu: bayramlarla ilgili ciddi bir sosyolojik
araştırmamız yok. Aklımızda bir bayram düşüncesi var. Ben de o
düşüncenin iki boyutu olduğu kanısındayım. Birincisini, işte o
pazartesi yazısında yazdım. Bu, diyorum, inşa edilmiş bir
düşüncedir. Esasen olmayan veya olmuş bitmiş bir bayram anlatısına
dayanır: Osmanlı'nın son döneminde gelişen toplum ve kent hayatıyla
bütünleşmiş bir anlatıdır bu. Direklerarası ile özdeşleşir. Daha
sonraki dönemin kentlileri bu simgeler ve anlatılar etrafında bir
'bayram nostaljisi' kurmuştur. Burada esas olan da Ramazan
Bayramı'dır.
Bu 'ramazan' sözcüğü ile ikinci olguya geliyorum. Kırsal alanın
bayram 'bilinci' yoktur. Çünkü kırsal alan bayramı 'kendisi olarak'
bin yıllık geleneği içinde (elbette tedrici değişimlerle birlikte)
idrak eder, yaşar. Ama geçmiş bayramlar diye bir nostalji türetmez.
Halbuki kentli insan bayramı yaşamaz fakat nostaljisini bir 'bilinç
durumu' olarak söyleme dönüştürür. Onu yaşar.
Tam da burada bizim gelenek-modernlik çatışması bir kere daha
devreye giriyor. İki örnek vereyim. Bir, şimdi 'ramazan bayramı'
dediğimiz bayramın adı çok yakın zamana kadar 'şeker' bayramı idi.
Bu nereden çıktı, nasıl oldu? (Arapçada buna 'ıyd ul fıtr' denir.
Buradaki 'fıtr', 'fıtır'la ilgili değildir. 'Fıtr' açma demektir
ki, 'iftar' da bu kökten türer. Yani 'açma bayramı'dır adı, bir
aylık orucu açma...) şimdi nasıl Ramazan Bayramı'na döndük? Daha
laik (!) bir tutumdan daha dindar (!) bir tutuma mı
geçiyoruz?..
İki, mesela, çocukluğumda, kentliler birbirine bayramlaşmaya
gittiğinde 'likör' ikram edilirdi. Bu nereden çıkmıştı, nasıl bir
yörünge izleyip Kars'a, Ankara'ya kadar gelmişti? Sabah sabah
bayram ziyaretine gelenlere içirilen 'likör'ler. En dindarların
bile herhalde öyledir deyip içtiği likörler. Bu sosyoloji
irdelenmeyip ne irdelenecek? (Şimdi de çocukluğumuzda 'cici
likörler' (o zaman öyle denirdi) içilirdi diye bir nostalji
üretilebilir.)