Çoğulcu, tek bir gücün egemen olmasına izin vermeyecek ölçüde
güçlerin paylaşıldığı, gücün gücü dengelediği, örgütlü bir toplum.
Yaygın ve etkili bir kitle iletişim ağı.
Bunlar bir anlamda demokrasinin nesnel koşullarıdır.
Ama bu koşulların büyük ölçüde var olması, demokrasinin de
kendiliğinden var olacağı anlamına gelmez. Çünkü demokrasinin bir
de öznel koşulu vardır: Demokratik
kültür.
Hoşgörü ve uzlaşmaya dayalı olan demokratik kültür, ancak
demokrasinin bir yaşam biçimine dönüşmesiyle ve uzun zamanda
oluşur.
Hoşgörüsüzlüklerin, uzlaşmazlıkların yarattığı sıkıntılar
çekilerek, bilincine varılarak, ağır ağır oluşur.
1920'lerin Anadolusunda, bu koşulların hemen hiçbirisinin
bulunmadığını biliyoruz.