Latin Amerika’nın tarihi hem Kolomb öncesi, hem de sonrası bakımından oldukça trajik. Bir anlamda güç ve iktidar ilişkilerinin, sömürgeciliğin, isyanın, savaşların, direnişin resmi, o uzak kıta. Marquez’i, Galeano’yu, Neruda’yı, Borges’i doğuran, dünya edebiyatına kazandıran da bu derin acılar değil mi zaten!...
Kolomb’un kıtayı keşfinden önce var olan uygarlıklar, neredeyse tarihin konusu olmaktan çıkarılmış. Sömürgeciliğin etkileri burada başlamış, uygarlıkların hafızası silinmiş, Maya, Aztek, İnka gibi medeniyet tecrübelerine dair kayıtlar yok edilmiş. Şimdi bu uygarlıkların izini ancak arkeolojik kalıntılardan takip edebiliyoruz. ‘Pre-colomb’ müzeleri, Orta ve Güney Amerika’da bu kayıp tarihi bize yeniden hatırlatan yaygın bir müze konsepti. Yaklaşık M.Ö. 1000’lerden itibaren kalıntılara rastlıyoruz bu müzelerde.
Amerika kıtasındaki en eski fosil izine M.Ö. 30.000-40.000 yıllarında rastlansa da, ancak M.Ö 5000’lerde tarımın yapıldığına dair kayıtlar var. 1.200’lerden itibaren ise, uygarlık kalıntılarının izini sürebiliyoruz. İnka, Maya ve Aztek’lerin izleri, euro-centrik tarih bakışını yalanlayıp, tarihin başka türlü de yazılacağını gösteriyor bize.
Amerika kıtası için Kolomb bir dönüm noktası. Kolomb’un keşfi
ile kıtanın kaderi değişiyor. 300 bin İspanyol kıtaya yerleşiyor,
milyonlarca yerlinin ölümü karşılığında tabii… Sonra yavaş yavaş
diğer Avrupa halkları göç etmeye başlıyor.
Kolomb’dan önce yeni keşifler için okyanusa açılan Müslüman,
Afrikalı, hatta Çinli ve Japon denizciler olduğu biliniyor. Bu
noktada insan merak ediyor; Acaba yerli Amerika halkları da,
kendileri dışında bir dünya keşfetmek için denizlere açılma
teşebbüsünde bulunmuş muydu? Bu konuda küçük bilgi kırıntıları var
elimizde; X. İnka İmparatoru Túpac Inca Yupanqui’nin Pasifik
Okyanusu’na açıldığı, bu seyahatte Galapagos’u fethettiği iddia
ediliyor.
Ya da tarihin havını tersine tarayarak acaba kıta Kolomb tarafından değil de, Müslümanlar ya da Çinliler tarafından keşfedilse ve sonraki ilişkiler bu keşif üzerinden şekillenseydi, dünya bugün nasıl olurdu? Kuşkusuz bunlar tarihi tersten okuma fantezileri. Gerçek olansa, Kolomb öncesi dönemde, yok edilmiş medeniyetlerin varlığı ve Kolomb sonrası sömürgeciliğin kıtayı istilası...