Bana sorarsanız, edebiyattan şaşmayın derim. Rus toplumunu ve Rus insanını kendi özgün dünyasının -yani tarihinin ve ikliminin- yarattığı tutkular, zaaflar ve erdemler içinde tanımak için Tolstoy, Çehov, Gogol vd. okumak en kestirme yol. Mesela 19. yüzyılın Sankt-Petersburg’undaki veya Moskova’sındaki Rus yüksek sosyetesinin kendi aralarında Fransızca konuştuğunu belki sosyal tarih çalışmalarından da öğrenebilirsiniz ama Tolstoy’un “Harp ve Sulh” romanında adeta kanlı canlı halleriyle tanıdığınız karakterlerin kendi olağan yaşayışları içinde bunu görmek çok daha öğretici.
Keza saraylarında, konaklarında “Batı usulü” yaşayan, düşünen ve eğlenen aristokratların renkli hayatının yanında Rus köylüsünün çektiği yoksulluğu, açlığın ve hastalıkların ellerinden aldığı yakınlarının acısını nasıl bir tevekkülle taşıdıklarını, devlete hangi gözle baktıklarını, kilisede ne aradıklarını vs. yine Rus edebiyatı verir bize.
Gelgelim cevabı romanlarda olmayan “daha somut” sorularımız da olabilir. Mesela, Marks’ın ve Engels’in sanayileşmiş İngiltere’de -veya hiç değilse Almanya’da- hayata geçmesini öngördükleri komünist...