Son birkaç gündür 29 Ekim münasebetiyle yazılıp konuşulanlara bakıldığında saltanatın kaldırılıp cumhuriyet yönetimine geçme fikrinin 99 yıl önce bir gece ansızın Atatürk’ün aklına geldiğini düşünenlerimizin hiç de az olmadığı görülüyor. Oysa 1923’den yedi yıl önce, yani Cihan Harbi devam ederken bu konunun gündeme geldiğini yazdı tarihçi Ahmet Kuyaş geçenlerde.
Biliyorsunuz, 1916’da Veliaht Yusuf İzzettin’in intiharı üzerine Şehzade Vahdettin’in önünde ikbal kapılarının açılmasından o gün yönetimde bulunan İttihatçılar memnun olmamışlardı. İrtibatları ve siyasi ajandası kuşku uyandıran yeni veliahtın tahta çıkmasını önlemek için düşünülen tedbirlerden birinin de “cumhuriyet ilanı” olduğunu söylüyordu Kuyaş.
Haftalık “Oksijen” gazetesinin 29 Ekim ilavesindeki yazısında -mümkün olduğunca temkinli ifadeler kullanmaya dikkat ederek- elimizde konuya ilişkin “bilgi kırıntıları” olduğundan söz eden saygın tarihçimize göre, 1916’da gündeme gelen “cumhuriyet ilanı” fikrinin taraftarı küçük azınlık içinde Talat Paşa ile Ziya Gökalp’in bulunmaları da çok muhtemeldi.
Ne var ki savaş şartları dolayısıyla bu hususta bir adım atılamadı. Hatta...