Ekim bitti, kasım başladı. Ayın üçündeyiz. Biz bugün Drama ve Vardar Yenicesi’ni kaybettik. Birçok köyü ve kazasıyla birlikte. Bir günde, asırlardır İslâm yurdu olan iki büyük şehir elimizden çıktı. (3 Kasım 1912)
Ekim boyunca, fethi İstanbul’dan daha eski olan nice beldemize uzak düştük. Birkaç örnek verelim: Kumanova 14 Ekim, Cumayı Bala 18 Ekim, Alasonya 19 Ekim, Görice 20 Ekim, Kırgeçit 21 Ekim, Yeni Pazar 22 Ekim, Razlık ve Serfice 23 Ekim, Kesriye ve Kozana 24 Ekim, İştip 25 Ekim, Priştina ve Kesendire 26 Ekim, Selanik ve Menlik 27 Ekim, Taşlıca 29 Ekim, İpek, Prizren ve Dimetoka 30 Ekim 1912. Aslında arada hiç boşluk yok. Uzamasın diye kısa tuttum. Her güne birden fazla acı. Birbiri ardına düşen yüksek hatıralı aziz şehirlerimiz.
Kasım ayında, kayıplarımız artarak devam ediyor. Çözülme sürüyor: Kalkandelen ve Tikveş 1 Kasım, Gostivar ve Köprülü 2 Kasım, Drama ve Vardar Yenicesi 3 Kasım, Sofulu ve Usturumca 4 Kasım, Pirlepe, Gevgili ve Demirhisar 5 Kasım, Preveze ve Serez 6 Kasım, Kavala 7 Kasım, Eğridere 12 Kasım, Darıdere 13 Kasım, Tuz 14 Kasım, Sarı Şaban 15 Kasım, Mestanlı 17 Kasım, Manastır 18 Kasım, Florina, Resne ve Sultanyeri 20 Kasım, Ohri, Gümülcine ve Dedeağaç 21 Kasım, Ahiçelebi 25 Kasım, Bereketli 26 Kasım, Akçahisar 27 Kasım, Tiran ve Draç 28 Kasım 1912. Aralık ayının ilk günü Elbasan da düşüyor. (Yer isimlerinde bölgesel yazım farklılıkları olabiliyor. Birkaç harf değişikliği görülebilir. Ayrıca şehirlerin düşüş günleri kayıtlarda farklılık gösterebiliyor.)
Yanya ve İşkodra savunmalarını biliyoruz. Düşman denizinin içinde kalmış ve ulaşma, yardım etme imkânı kalmamış iki küçük ada gibi.
Yanya 6 Mart 1913 tarihine kadar direniyor. Sonra sükût ediyor. Parga 7 Mart, Ergiri 16 Mart, Tepedelen 17 Mart günü düşmanın eline geçiyor. Buralarda neler yaşandı, hâlâ tam olarak bilinemiyor. Yara öyle çok ki yetişmek, takip etmek mümkün olmuyor.
İşkodra biraz daha yaşıyor. Veda tarihi: 20 Nisan 1913. İşkodra savunmasında yer alan askerlerin dramı, nasıl sahipsiz kaldıkları ve İzmir limanına ne halde geldikleri, milletimizin kalıcı borçlarından biridir. Onların hakkını asla ödeyemeyiz. Sadece bu konunun hakkını vermek için bile tarihçi olunabilir.