Köy Enstitülerinin kuruluş bayramında İsmet İnönü’nün evinde, Pembe Köşk’teydik.
Değerli eğitimciler Dr. Niyazi Altunya, Mustafa Gazalcı ve Mehmet Ayhan’ı dinledik. Köy Enstitülerini, kurucusu İsmail Hakkı Tonguç ile birlikte İsmet İnönü’yü yerli yerine oturttular. Söyledikleri çok yerindeydi.
Çünkü, yalnız tutucular, yobazlar değil, tarihsel gelişmeleri iyi özümseyememiş solda olduğunu ileri süren kimi isimler de, Köy Enstitülerinin kapatılma sürecinden İsmet Paşa’yı sorumlu tutarlar.
Oysa, Köy Enstitülerinin açılması ve yaygınlaşması konusunda İsmet Paşa, büyük çaba harcamış, konuyla doğrudan kendisi ilgilenmiştir.
Örneğin, Tonguç’un ilgili raporunu dinledikten sonra 1944 Mart ayındaki bir Bakanlar Kurulu’ndan şu kararı çıkartmıştır:
“Köy Enstitülerinden çıkacak öğretmenleri köylere yerleştirmek için gerekli yasal önlemleri zamanında alarak köy okullarına ayrılacak araziyi sağlamak, okul yapılarını hazırlatmak ve ilgililerin bu alandaki çalışmalarını sıkı bir şekilde izlemek.”
Aynı İnönü, Cumhurbaşkanı olarak Beşikdüzü Köy Enstitüsüne yaptığı bir gezide, balıkçı motorlarıyla türkü söyleyerek denize ağ atan enstitülü çocukların arasında Tonguç’a şöyle demiştir:
“Elimde bunlar gibi yetişmiş gençlerden birkaç tümen olsaydı Türkiye’nin yazgısını değiştirirdim ben.”
Birinci ve İkinci İnönü utkuları nedeniyle Atatürk’ün “Siz, orada, yalnız düşmanı değil, milletin makûs talihini de yendiniz” dediği İsmet Paşa, Köy Enstitüleri ile milletin kara yazgısını ikinci kez değiştirilebileceğinin bilincindeydi.
İkinci Dünya Savaşı sonrası Türkiye, “Hür dünyanın korunması ve sınırlarının genişletilmesi” amacını güden dünya ağa ve beylerinin kuşatmasına uğradı.
O günlerde...