Sömürgeciliğin ekonomi-politik felsefesi
olan 'Merkantilizm', 'devletin ekonomiye müdehalesi'nin yanı
sıra, 'ticaretin önceliği'ni
savunuyordu. 'Fizyokrasi' ise 'bırakınız yapsınlar,
bırakınız geçsinler' deyip daha liberal bir ekonomik sistemi ve
'tarım'ın, 'üretimin önceliği'ni savunmuşlardı. 17. Yüzyıl'dan bu
yana bu kavga bitmemiştir. Bölgesel ve küresel ticaret adına, bir
başka felsefi savaş ise Adam Smith'in 'mutlak
üstünlük' yaklaşımı ile David
Ricardo'nun 'karşılaştırmalı üstünlük' yaklaşımı arasında
yaşanmıştı. İki 'Siyah Kuğu', 'Kovid-19' küresel virüs
salgını ve Rusya-Ukrayna Savaşı, hem 'mutlak üstünlük'ü, hem de
'karşılaştırmalı üstünlük'ü tartışmalı hale getirdi.
Çünkü, iki farklı yaklaşım da önünde sonunda ülkelerin ellerindeki
sınırlı kaynakları en verimli, en üretken kullanabilmeleri adına,
en başarılı oldukları mal ve hizmetlerde 'ihtisaslaşma'larını;
yeterince ucuza, verimli üretilemeyen mal ve hizmetleri diğer
ülkelerden temin etmelerini önermekteydi. Açıkçası, dünyanın önde
gelen 50 ekonomisi, 2 sene öncesine kadar küresel ticaretteki
konumlarını ve politikalarını büyük
ölçüde 'karşılaştırmalı üstünlük'e göre
şekillendirmişlerdi. Bugün, küresel pandemi ve Rusya-Ukrayna
gerginliği ile, ülkelerin ardı ardına yaşadıkları mal ve hizmet
tedarik sorunları, günlük hayatı yakından ilgilendiren pek çok
ürünün temininde yaşanan ağır zorluklar, sıkıntılar herkesi şok
etmiş durumda.
Çünkü, batılı ülkelerin, bilhassa Avrupa'nın son 25-30 senedir temel yaklaşımı, demir-çelik, çimento, petrol rafinerisi, fosil yakıtlara dayalı enerji üretimi gibi alanlarda üretim sağlayan tesislerin sayılarının azaltılması, yeni yatırım yapılmaması ve bu alanda üretilen ürünlerin büyük ölçüde dışarıdan teminine yönelikti. Bugün, dünyanın önde gelen ülkelerinin tümü demirçelik, fosillere dayalı enerji türevleri, çimento başta olmak üzere pek çok inşaat malzemesi ve petrol türevlerinde son 40 yılın en büyük tedarik şokunu yaşıyorlar. Avrupa sadece doğalgaz ve ham petrol temininde değil, Rusya-Ukrayna gerginliği nedeniyle motorinde de (dizel) ciddi sıkıntıyla karşı karşıya. Uçak benzininde ne olacağını daha bilmiyoruz.