Çok partili demokrasi denemesinin ilk ürünü olan "Serbest
Fırka"nın öyküsünü hatırlar mısınız? Dünyanın gördüğü en büyük
ekonomik kriz olan "1929 Bunalımı"nın sonuçları bize de yansıyınca
ekonomi durgunluğa gömülmüş ve işsizlik yaygın hale gelmişti.
Cumhuriyet'in ilk ciddi çok partili demokrasi denemesinin ürünü
olan ve Atatürk'ün talimatı ile kurulan Serbest Fırka'ya bu ortamda
halk büyük ilgi gösterdi. Ertesi ay yapılan yerel seçimlerde
Serbest Fırka başarılı sonuçlar alınca, işin yönü
değişiverdi.
Tek parti ve devletçilik
Atatürk, Serbest Fırka'nın lideri Fethi Okyar'ı "Siz hemen birkaç
ay içinde iktidara geçmek için uğraşıyorsunuz. Hiç beklemeğe
tahammül göstermiyorsunuz" diye azarlayınca, 1930'un ortasında
(Ağustos) açılan Parti, aynı yılın sonu gelmeden (Kasım), kendisini
kapattı.
Bir anlamda "Tek Partili" totaliter ve katı devletçi sistemin
tırmanışı böylece başladı. Aynı yıl "Türk Parasını Koruma Kanunu"
ile "Özal Reformları"na kadar süren katı kambiyo rejimi devreye
girdi ve aynı yıl Merkez Bankası kuruldu. Türkiye ekonomide
devletçiliği ve korumacılığı benimserken, dış ticarette takas ve
kliring sistemine geçildi. Totaliter sistemlerin ve tek adamların
(Hitler, Mussolini, Stalin, v.b) dünyasında, Türkiye'nin durumu
bunlara uyumluydu.