Bir depremler ülkesi olan ve bu acıyı asırlardan buyana yaşayan Türkiye’de depremle ilgili en eski belge, İstanbul’da 14 Eylül 1509’da yaşanan âfetin ardından hazırlanmış olan hasar raporudur. Arşivlerimizde el atılmamış böyle daha binlerce belge vardır ve bu belgeler ciddî deprem uzmanları ile tarihçilerin ortak çalışmaları neticesinde gün yüzüne çıkmayı beklemektedirler.
Ege tarafları günlerden buyana zangır zangır sallanıyor, işin uzmanları her sarsıntının ardından depremleri yorumluyor, ciddî yayını olmayıp da ekranda görünme heveslisi jeologlar, sismologlar ve jeofeşmekâncıların ise her biri ayrı telden çalıyor...
Daha önce de defalarca yazdım ve söyledim: Türkiye bir depremler memleketidir, asırlarca sallanıp durmuştur ve dolayısı ile de arşivlerimizde bu depremler hakkında dünya kadar evrak mevcuttur! Sarsıntı raporlarından hasar tesbit belgelerine, depremler ile alâkalı hemen herşeyin kaydedildiği günlüklere ve onarıma harcanan paraların dökümüne kadar dünya kadar belge...
TOPLU ÇALIŞMA GEREKİYOR
Ama deprem uzmanları, daha doğrusu işin reklâmında değil de ilmî tarafında olan uzmanlar ile arşivi bilen tarihçiler her nedense biraraya gelip bu topraklarda asırlardır yaşanan bu felâketin ayrıntılı geçmişini bir türlü toparlayamadılar. Bu konuda ve özellikle de son senelerde bazı büyük depremler hakkında gerçi birkaç ciddî çalışma yapıldı ama deprem tarihimiz hakkında genel bir inceleme ortaya konamadı.
Bugün bu sayfada, geçmişte yaşadığımız bazı depremler hakkında Osmanlı Arşivleri’nde bulunan birkaç önemli belgeyi nakledeceğim.
İstanbul’da 14 Eylül 1509’da yaşanan büyük depremin hasar raporu. Bu rapor, deprem tarihimizin ilk belgesidir.
- 1509 İSTANBUL DEPREMİNİN HASAR RAPORU:
İkinci Bayezid zamanında yaşanan ve İstanbul’un uğradığı en büyük felâketlerden olan 14 Eylül 1509’daki depremde birçok camiin yanısıra henüz yeni inşa edilmiş olan Topkapı Sarayı’nın bazı bölümleri ile padişahın dairesi de çökmüş, Sultan Bayezid ölümden namaza kalkmış olması sayesinde kurtulmuştu.
Aslı Topkapı Sarayı’nda, görüntüsü de Osmanlı Arşivleri’nde TS. MAD. 9567 numarada bulunan ve elimizdeki en eski deprem raporu olan belgede depremde hasar gören camilerin listesi yeralıyor. Belgenin devamının asırlar içerisinde kaybolmuş olmasına rağmen, elimizdeki sayfaları o senelerde inşa hâlinde bulunan şehirde nasıl büyük bir âfet yaşandığını gösteriyor.
Belgeye göre hasara uğrayan mekânlardan bazıları şunlar: Atik AliPaşa’nın Dikilitaş yani Çemberlitaş, Karagümrük ve Edirnekapı’daki camileri, İbrahim Paşa Camii’nin yanındaki mektep, Gazi Davud Paşa’nın camii, medresesi ve imareti, Hafız Ahmed Paşa, Bâbüssaade Ağası Hüseyin Ağa, Haseki Sultan, Bâbüssaade Ağası Sinan Ağa ile Gazi Murad Paşa’nın camileri ile mescidleri...