Bir toplumun genel karakteristiği, büyük ölçüde o toplumu oluşturan insanların ortak özellikleriyle şekillenir. İnsanlarımızın pek çok ortak özelliği dinî alandaki genel anlayış ve davranış kodlarında kendini gösterir. Hemen her birimiz siyasetten ekonomiye kadar pek çok farklı alanla ilgili kritik konular ve sorunlar hakkında görüş beyanında bulunmaya ve iddialı konuşmaya kendini ehil görür. Benzer bir durum din alanında da geçerlidir. Belli bir dinî grup ve cemaate mensubiyeti bulunmayan pek çok dindar insan başta Kur’an tefsiri olmak üzere hadis, kelam gibi İslâmî ilimlere mevzu teşkil eden meseleler hakkında çok rahat konuşabilmekte, üstelik bu alanlarda konuşmanın uzmanlık gerektirmediğini düşünmektedir. Bu gerçekten ciddi bir problemdir; fakat “Ben bilmem şeyhim, üstadım, hocam bilir” tümcesiyle özetlenebilecek anlayış tarzı da başka bir ciddi problemdir. *** Gerekli bilgi donanımı ve fikir altyapısı olmaksızın din alanında gelişigüzel konuşan kişiyi bu alanın uzmanlık gerektiği konusunda ikna etmek mümkün olabilir. Fakat kendi benliğini ve kimliğini gassâlin elindeki meyyit misali başka bir iradeye teslim etmiş bir kişiyi kendisinin de akıl, irade, ihtiyar sahibi olduğuna ve rüşt çağına ulaştığına inandırmak pek olası değildir. Keza bilgi ve idrak kapasitesindeki sınırlılığı bilmeksizin hemen her konuda cahil cesaretiyle ileri geri konuşan biri entelektüel düzeyde ehlileştirilebilir ve kendi ayakları üzerinde durmayı başaran bir birey olarak toplumsal bünyeye kazandırılabilir. Ancak kendi iradesini tamamıyla başkasının iradesine teslim eden ve benliğini mutlak itaat fikriyle bir başkasının iradesinde eriten kişiyi bireye dönüştürüp topluma kazandırmak pek mümkün değildir.