“Turhal’da doğdum. Türkiye’nin ilk kurulan dört şeker
fabrikasından biridir. Biz Yeşilırmak kenarında bu güzel kasabada
büyüdük. Fabrikamız Atatürk döneminde getirilen Alman mühendisler
tarafından yapılmıştı.
Turhal, fabrikayla bütündü.
Çarpık yapılaşma olmadı.
Bugün bile
bu düzenleme sayesinde Yenişehir dediğimiz bölgede planlı
yapılaşmayı bozamadılar.
Düzgün parseller.
Her kareye dört bahçe.
Her bahçeye bir ev.
Mahalleler böyle kuruldu.
Fabrika üretim alanı ve çevresine yerleştirilen çift katlı son
derece estetik lojman evleriyle yapılaşma bütündür. Onun etrafında
kooperatif mantığı ile yapılan işçi evleri uzanır. Bunları size 133
Evler, 60 Evler, 36 Evler, 42 Evler, 52 Evler, 100 Evler diye
isimlendirip sayabilirim.
Hepsi bahçelidir.
Turhal Şeker işçisi bir aile babası, hem evini geçindirip hem de bu
evlerden birine çok rahat sahip olabiliyordu. Bu olanağı veren
çalıştığı kurumun şahane sistemiydi. Evlerde kalorifer vardı.
Fabrikanın ürettiği sıcak su ile ısıtılırdı. Bildiğim kadarı ile
Almanlar sistemi kurarken fabrikanın ürettiği su ile tüm şehrin
ısıtılabileceğini planlamışlar ve bunun yapılmasını önermişler.
Ama becerilememiş.
* * *
Fabrika tesisleri içinde sadece şeker üretilmezdi. Tarım ve hayvancılık da yapılırdı. Bunlar yapıldığı gibi eğitimi de verilirdi. Fabrikada üretilen sütlerin günlük olarak cam şişelerde satıldığını hatırlıyorum. Süt, cam şişeye Turhal Şeker sayesinde girdi. Bunun için ayrı tesisi vardı. Fabrikanın orkestrası, tiyatrosu, sinema salonu, lokantası, kantini, havuzu, kuaförü, doktoru, veterineri, ziraat mühendisleri vardı; eksiksiz bir sosyal yaşam için aklınıza gelebilecek her şeye sahipti. Ulusal bayramlarda balo, dini bayramlarda bayramlaşma töreni olurdu. Düğünler bunun için düzenlenen fabrika bahçesinde, kışın salonunda yapılırdı. O dönem için şimdinin beş yıldızlı oteli ayarında hizmet alırdınız. Fabrikanın salonunda yemekli düğün yapmak prestij demekti. Benzer bir hizmet yakın ilçelerde hatta Tokat şehrinde bile yoktu. Yıl sonu ve mezuniyet geceleri, defile, kermes, yardım geceleri ve yazın bahçesinde piknikler yapılırdı. Bahçesinde bisiklet ile gezilir, yazın dondurmasını alan yürüyüşe çıkar, göz alabildiğine uzanan çimlerin üzerinde oturup sohbet edilirdi. Muntazam yürüme ve bisiklet yolları vardı. Vardiya değişimi olunca ortalık bir anda bisiklet ile dolardı; Turhal sanki “küçük Çin gibi” olurdu.