https://w.soundcloud.com/player/?url=https%3A//api.soundcloud.com/trac
Muhammed b. İshak en-Nedîm’e göre, mushafı ilk yazan ve hüsnihattın ilk örneğini veren kişi, Emevî hilafetinde Velid b. Abdülmelik ile Ömer b. Abdülaziz devirlerinde (86-101/705-720) yaşayan Halid b. Ebü’l-Heyyâc’tır ve Mescid-i Nebî’nin kıble tarafındaki “ve’ş-şemsi veduhâhâ”dan Kur’an’ın sonuna kadarki kısmını altınla yazan da odur. (Fıhrist, trc.: Ramazan Şeşen, YEK Başkanlığı, İstanbul 2019)
En-Nedîm’in, Ebü’l-Heyyâc’tan sonra birçok katip-hattatın daha ismini zikretmekle birlikte, mürekkeple yazan olarak İbn Mukle’ye (v. 328 / 940) yaptığı özel vurgu gereğince, büyüklerimiz hüsnihatın tarihini onunla başlatıp, İbnü’l-Bevvâb ile sanat katına taşısalar da asıl kurumlaşmasını Yâkût b. Abdillâh el-Müsta‘sımî’ye nispet ederler.
Çünkü, Türk veya Rum asıllı olduğu sanılan Amasyalı Yâkût, -Muhittin Serin Hocamızın kelimeleriyle- “İbn Mukle ile zuhur etmeye başlayan altı çeşit yazının (hatt-ı mensûb, aklâm-ı sitte) klasik nisbet ve ölçülerini” ortaya koymakla, hem geleneğin taşıyıcısı hem de yenileyici olmakla kalmamış, içlerinde Türklerin de yer aldığı öğrencileriyle hüsnihattı İslam coğrafyasının tamamına yaymıştır.
Yâkût’un vefat tarihi Osmanlı’nın kuruluş tarihidir. Yâkût’tan yaklaşık iki asır sonra gelen Amasyalı Şeyh Hamdullah Efendi’nin onun üslûbunun taşıyıcısı olması, hüsnihatta Yâkût etkisinin derinliğini de ele vermektedir. Ancak bu derinlik Şeyh Hamdullah Efendi’nin kendi uslûbunu kurmasıyla, hüsnihatta “Osmanlı” tanımı altında günümüze kadar ulaşan yeni bir sayfanın açılmasını gerektirmiştir.
Gerek tarihi gerekse bugünüyle kültürümüzde ayrıcalıklı bir yere sahip bulunan bu hüsnihat sayfasının sözlü/naklî ve kaydî/kitabî bir birikimi de beraberinde getirdiği ilgililerinin malumudur.
Bu birikimin zenginliğini ortaya koyan değerli çalışmalardan biri Ali Haydar Bayat’ın imzasını taşımakta olup, Açıklamalı Hüsn-i Hat Bibliyografyası, Yazmalar-Kitaplar-Makaleler-Kitaplarda Hatlarla İlgili Bölümler-Dış Ülkelerdeki Yayınlar adıyla, IRCICA (İslâm Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi) tarafından 2002 yılında kitaplaştırılmıştır.
Ekmeleddin İhsanoğlu’nun Sunuş’unu, M. Uğur Derman’ın “Bu Eser ve Hat sanatı Hakkında”ki bir değerlendirmesini takiben çalışmasını hüsnihatta dair özlü sözlerle, şiirlerle başlatan Bayat, ona şu muhtevayı yüklemiştir:
Türk Kütüphanelerindeki Hüsn-i Hatla İlgili Yazmalar; Kitaplar ve Monografiler; Makaleler ve Hüsn-i Hat’la İlgili Bilgileri İhtiva eden Kitaplar; Sergi ve Müzayede Katalogları; Dış Ülkelerde Yayınlanmış Kitaplar; Dış Ülkelerde Yayınlanmış Makaleler ve İnternette Hüsn-i Hat.
Bayat’ın zengin bir indeksle tahkim ettiği Açıklamalı Hüsn-i Hat Bibliyografyası’nın tek bir çalışma olarak kalması ve daha da önemlisi güncellenmemesi üzüntümüzün nedendir.
Ama yine de bir teselli payına sahibiz, çünkü Kubbealtı Neşriyat, Ketebe, AlBaraka, Yazma Eserler Kurumu, Büyüyenay ve Diyanet İşleri Başkanlığı son yıllarda yayımladıkları kitaplarla, kataloglarla, meşk mecmuaları ve tıpkı basımlarla IRCICA’yı da geride bırakacak kadar çok güzel çalışmalar ortaya koydular ve halen yeni yayın hazırlıklarını da ısrarla ve gayretle sürdürüyorlar. Bunların taliplileri de artık bilgilerinin internet ortamına hemen eklenmesiyle söz konusu yayınları takip etme imkanına sahipler. Biz de bu imkana yaslanarak, hüsnihat konusuna ilgi duyan okurlarımıza öncelikle şu birkaç kitabın bilgisini iletmek istiyoruz:
-Muhittin Serin, Hat Sanatı ve Meşhur Hattatlar, Kubbealtı, 1999; Hat Sanatı Tarihi Ekoller ve Takipçileri, 2 cilt, Kubbealtı, 2019 (Bu kitabın, Salih Sadawi tercümesiyle 3 cilt olarak Arapça basımı: IRCICA, 2020); Hattat Şeyh Hamdullah, Kubbealtı, 2007; Halim Efendi’nin Dîvânî, Celî Dîvânî, Rik’a Meşk Murakkaı, Kubbealtı, 2014
-Oktay Türkoğlu, Hattat Yesârîzâde Mustafa İzzet’in İstanbul Kitabeleri, Kubbealtı, 2023
-İslam Dünyasında Hat ve Mimari, edt.: İrvin Cemil Schick – Mohammad Gharipour, trc.: Ayşen Anadol, AlBaraka, 2022
-Suyolcuzâde Mehmed Necib, Devhatü’l-Küttab, Hattatlar Silsilesi (17-18. Yüzyıl Osmanlı Hattatları), Tertip ve tashih: Kilisli Rifat Bilge, haz.: Fatih Yıldız, Büyüyenay, 2024
-Murat Sülün, Kur’an’dan Sanata, 2 cilt, Diyanet İşleri Başkanlığı, 2020
-Kebecizâde Mehmed Vasfî Efendi, Hüsn-i Hat Risalesi, trc.: Mehdi Rezoug, Ketebe, 2023
-Mahmud Bedreddin Yazır, Medeniyet Âleminde ve İslam Medeniyetinde Kalem Güzeli, 3 cilt, Ketebe, 2024
-Martin Lings, Kur’an Hat ve Tezhibinden Parıltılar, trc.: Turan Koç, İstanbul Ticaret Odası, 2012
-Hüsn-ü Hat Sergisi, Mehmet Çebi Koleksiyonundan Seçme Eserler, 2012
-Sahih-i Buhârî – Tıpkıbasım, haz.: Muhammed Mücîr el-Hatîb - Arafat Aydın, YEK Başkanlığı, 2020