Cüneyd-i Bağdadî’nin tasavvuf tanımlarından birisi şöyledir: “Tasavvuf vakitleri korumak, kulun haddi olmayan şeye muttali olmaması, Rabb’inden başkasına muvafakat etmemesi, vaktinden (vaktinin getirdiğinden) başka bir şeye yaklaşmamasıdır.”
Çizilen bu had üzerinde, mutmain olarak bulunabilmenin terbiyesini edinmek anlamında sâlik olma ve buna mahsus bir sülûka tabi olma seçimi Müslüman’a aittir; “mürid, muradın kendisidir” ve tasavvufi mânâda bir muradı irade edip etmemek (bir muradın müridi olup olmamak) ona kalmıştır.
Sâlikin hâl, makam ya da mertebeler itibariyle seyr-i sülûku özeldir; kendinde başlayıp kendinde biten ferdî deneyimlerinin toplamıdır. Bu deneyimler, tasavvuf (tarikat) ehli olmayanlar için bir gereklilik arz etmediği gibi, olanlar için de yürünecek yolu görünür kılması, yolu kısaltmıyorsa bile onunla ilgili bir emniyeti telkin etmesi bakımından değerlidir.
Sâlikin sülûkuyla, sanatçının sanat yapma çabası, bağlam olarak farklı olsa da murat yönünden benzerlik taşıdığından, sâlikin söz konusu
deneyimleri sanatçı için iz oluşturur.
İkisi de kemâlâtın derdindedir. Şu farkla ki, sâlikin tutumu ferdiyeti dahil her türlü görünürlüğü kendinde massederek asıl Sahibi’ne iade etmek iken, sanatçının tutumu görünüşleri görünürlüğe sunmaktır. Bu önemli fark, sanatçıyla saliki kemâlâtın deneyimlenmesinde buluştururken, sonucu bakımından ayırır. Nitekim biz de sadece tecellî, telvîn ve temkîn kelimelerini bu hususa açık bir örnek teşkil etmeleri nedeniyle seçtik.