Konuya tarih nedir sorusuyla da başlanabilirdi. Ama “nedir”li sorulardan elden geldiğince uzak durmak gerektiğini düşünüyorum.
Tarih nedir? Bardak nedir? Para nedir veya herhangi bir kavram hakkında şu kavram nedir diye sorduğumuzda bunun cevabını almak müşkül görünüyor. Soruyu “tarih bize ne söyler” diye koyarsak cevap daha kolay gibi... Veya biz tarihten ne anlıyoruz?
Nedirin cevabı herkese göre değişebilir. Bütün bu değişik cevapları bir araya getirdiğimizde bile belli bir cevaba ulaşmamız söz konusu olmayabilir. Örneğin bardak nedir sorusunu nasıl cevaplandırabiliriz? Su içmemize yarayan bir kap dememiz açıklayıcı olur mu? Tasla veya sürahi ile veya fincanla, kase ile, kupa ile de su içebiliriz. İcabında uygun bir tabak kullanarak da su içilebilir.
O hâlde, tarih nedir yerine “Tarihten ne anlıyoruz?” sorusu daha anlamlı görünüyor.
Tarihi “çatışmaların kayda geçirilmesi” diye kabul etmek mümkün. Çatışma varsa tarih var. İrkiltici gibi görünüyor; ama çatışma, hareket demektir, hareket değişmedir; değişme ise tarihin kendisidir. İnsan hem bireysel olarak bir halden bir hâle sürekli değişir -bu, onun bireysel, kişisel tarihini yapar- hem de toplum olarak her an -her gün değil, her ay, her yıl değil, her an- bir hâlden bir hâle evrim geçirir, bir evreden bir başka evreye girer.
Tarih bize bir şey söyler mi? Ya da tarih nasıl yazılır? (Aynı sorunun iki farklı yüzü).