Bu sorunun cevabını bilenler eminim ki çok azdır. Bazı okur yazar takımı da buna dahil. Doğu Türkistan varsa bunun bir de batısı, Batı Türkistan olmalı; değil mi? Demek ki, bir Türkistan varmış, sonra Doğu ve Batı diye ikiye ayrılmış. Bunlar ne zaman meydana gelmiş, meslek erbapları ve tarihe merakı olanların dışında, "iş birlikçiler" hariç, herhalde bilene rastlamak mümkün değil. Basit bir soru daha, Türkistan ne demektir? Okur-yazarlar biraz zorlarsa "Türklerin ülkesi" diyebilirler.
Acı değil mi? Tarihin en eskilerinden, dünyanın bilinen üç kıtasında, adalet temelinde bir çok devlet (sömürge değil, öz devletini) kuran, insanlığa asırlarca hizmet eden yegâne millet Türk Milletini yani kendi milletimizi tanımıyoruz. Ünlü tarihçi Yılmaz Öztuna 14 ciltlik "Büyük Türkiye Tarihi" adlı eserinde 15. yy'da devletlerin güç sıralamasını şöyle yapmış: 1'inci, 2n'ci, 3'üncü ve 4'üncü olarak Türkler var. Diğerleri buna göre sıralanıyor. Bir millet tarihini bilmiyorsa, kendini bilmiyor demektir. Bunun kabahati kimde? Hiç şüphe yok ki, 1938'den sonra Türkiye'yi yönetenlerde. Peki, Selçuklu ve Osmanlı'da nasıldı denirse, Osmanlı'nın son dönemindeki çırpınışları hariç, o çağların telâkkisi dikkate alındığında, genelde yoktu denebilir.
Doğu Türkistan'ın kısa tarihi (*)
Türkistan, Türklerin yaşadığı coğrafyanın adı. Bu coğrafyada kurdukları devletlerin sınırları ise Büyük Okyanus'tan Hazar Denizi'ne kadar uzanıyordu. O asırlarda Çin'in sınırlarını kuzeyde Sarı Irmak çiziyordu. 1865'te (Sultan Abdülaziz Padişah iken)Türkistan'ın batı kısımları Çarlık Rusya'sı tarafından işgal edilmeye başladı. Batı Türkistan adı bundan sonra kullanıldı. 1924 yılında Sovyetler Birliği'nin kurulmasıyla Batı Türkistan; Özbekistan, Kazakistan, Kırgızistan, Türkmenistan ve Tacikistan olmak üzere 5 cumhuriyete bölündü, her birine ayrı alfabe ve tarih uyduruldu.
1876'da Türkistan'ın doğusunu, o zamanlar Çin Devleti'nin egemeni Mançular işgale başladı. 8 sene süren kanlı savaşlar sonrasında Mançu İmparatorluğu, 1884'te Doğu Türkistan'ı resmen ilhak etti; adını da "Yeni Bölge" anlamına gelen "Xinjiang" koydu. .
1911'de Mançu İmparatorluğunu yıkan Çin'in hâimiyeti başladı. Buna karşı Doğu Türkistan Uygurlarının isyanları aralıksız bir şekilde sürdü, önce 1933'te, daha sonra 1944'te başarıya ulaşarak iki defa Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti kuruldu. Mao ve Stalin'in iş birliği ile askerî kuşatma sonucunda devlet, 6 yıl süren savaştan sonra 1949'da yıkıldı. 1955'te bölgenin adı Xingjiang Uygur Özerk Bölgesi olarak değiştirildi.