TRT Yapımcı- sunucusu Nazmi Kal, Cumhuriyetimizin 50 yılında “Cumhuriyet’in İlanını Yaşayanlar” adlı bir program hazırladı. Bugün 85 yaşında olan Nazmi Kal, o sıcak anıları yazdığı kitaplarla günümüze taşımaya çalıştı ama o eserlerden çok az sayıda kişinin haberi oldu. Nazmi Kal’a göre, Gazi Mustafa Kemal, Samsun’a ayak bastığında kafasında Cumhuriyeti kurmak vardı. Onu hep gizledi. Nazmi Kal’ın röportajlarından Cumhuriyet ilanı öncesi yaşananlardan kesitler:
Saygı Öztürk-Nazmi Kal
O SIRRI HEP SAKLADI
-Ord. Prof. Yusuf Hikmet Bayur (Atatürk kitabının yazarı): Erzurum kongresi sırasında Mazhar Müfit Kansu “Başarından sonra ne olacak?” diyor. Öyle bir soruş ki herkes “Cumhuriyet olacak” cevabını bekliyor. Gazi, bunu seziyor ve şöyle diyor: “Bu mesele hakkında bir şey söylemek istemem, hatta söz konusu etmemek doğrudur. Bu konunun tartışma zamanı gelmemiştir. Gelince görüşürüz. Şimdi sadece düşman baskısı altında bulunan Padişahı ve düşman kuvvetlerinin işgal ve istila ettikleri vatanımızı kurtarmak için çalıştığımızı...