BU hafta tarih yazılarında yeni bir diziye başlıyoruz. Sizi 1923 yılına götüreceğim. Cumhuriyet’in ilanına doğru giderken tarih sırasına göre Atatürk’ün yazışmalarından, konuşmalarından belki de ilk kez okuyacağınız örnekler vermeye çalışacağım. Her ay bazen kısa telgraflar bazen uzun konuşmalardan ayrıntılarda gizli özel bölümler. Elbette Atatürk’ün Bütün Eserleri’nde (ATABE) 1923 yılı 600 sayfadan fazla yer tutuyor. Yerimiz elverdiği ölçüde ancak kısa birkaç örnek verebileceğim. Önemli günler, tartışmalar var. Türkiye’nin geleceğinin yol haritası çiziliyor. Atatürk artık Meclis Başkanı. Yazışmalarını genellikle “Türkiye Büyük Millet Meclisi Reisi, Başkumandan Gazi M. Kemal” diye imzalıyor. Hadi bakalım 1 Ocak 1923’le başlayalım. Zor bir iş. Seçmekte çok zorlanacağız.
Bu “Dersaadet’te Adnan Beyefendi’ye” başlığıyla Ankara’dan yazılmış bir telgraf. Telgraf anteti ve tarihi matbu bir kâğıda yazılmış. Belgede yıl “38”, yani 1922 diye basılı. Ama ne yapacaklar, bunun zamanı geçti diye atacak değiller ya… Dr. Adnan (Adıvar) Bey padişahın 24 Mayıs 1920’de idamlarını onayladığı ilk altı kişi arasında vardı. Ankara’da Bakanlık ve Meclis İkinci Başkanlığı yaptı. Zaferden sonra Aralık 1922’den bu yana BMM adına İstanbul’da. Gazi Mustafa Kemal, 1919’da ayrıldığı İstanbul’a ilk kez sekiz yıl sonra 1 Temmuz 1927’de döner. Tahmin edebileceğiniz nedenlerini belki başka bir yazıda anlatırız. Zaten mektupta izleri var.
“Şehzadebaşı’nda Fevziye Caddesi’nde Canib Bey Konağı’nda Büyük Türkiya Halk Mektepleri İttihadı Genel Merkezi’nde toplanan kongre namına Darülmuallimat (Kız Öğretmen Okulu) ve İstanbul Sultanisi muallimlerinden Mahmut Adem ve arkadaşları imzasıyla çekilen telgrafta, belirtilen cemiyetin himayesini üstlenmekliğim rica edilmiştir. İstanbul’a bir kuvvet başında bizzat girmeden oradaki bu ve emsali cemiyetler ve hususlar ile şahsen alakadar olmamak kararını vermiş olduğumdan, adı geçene, bu yolda münasip tebligat icra buyurulmasını rica ederim, Efendim.” (ATABE, c.14, s.217)
“İstanbul’da Adnan Beyefendi’ye (…) 2. Barışa kadar, mevcut vaziyetin iyi idaresi ve devam ettirilmesi, memleket menfaatları icaplarındandır. Barıştan sonra memleketin hakiki hayatına ve ihtiyaçlarına en çok uygun düşebilecek bir programla, yeni bir siyasi fırka ve bunun dayanağı olmak üzere yeni bir teşkilat yapacağım. Bunların esaslarını, fikren ve kısmen fiilen şimdiden hazırlamış bulunuyorum. Zamanında fiili sonuçları bütün arkadaşlarca malum olacaktır. Yeni seçim tedbirleri ve tertibatı da bu cümledendir. (…) 4. Bendenizle, gelecekte dahi iş birliği yapmakta, memleket ve millet için fayda gören arkadaşlara, fiili teşebbüsler almakta acele etmelerini ve fakat bütün görüş ve değerlendirmelerini bana bildirmekte gecikmemelerini bildiriniz.” (age., 2 Ocak, 1923, s.216)
“Deraliye’de Sultan Mahmut Türbesi Civarında Türk Çalıştırma Derneği Binasında İstanbul Umum Amele Birliği Riyaseti’ne Millî servet ve refahın teminine ve elde edilmesine vücutlarını hasreden işçi arkadaşlarımızın vücuda getirdikleri Birliği büyük bir takdir hissiyle selamlarım. Bu münasebetle hakkımda gösterilen dostane hissiyattan dolayı herkese teşekkürler beyan eyler, önümüzdeki iktisadi hayat mücadelesinde Birliğin pek büyük bir muvaffakiyet etkeni olmasını temenni ederim, Efendim.” (age., 2 Ocak 1923,s.217)