Hani o çok özledikleri koalisyon hükümetleri var ya, işte onlar Türkiye’nin siyasi tarihine bürokrasinin saltanat yılları olarak geçmiştir. Memurin sınıfının o kaybettikleri ‘altın çağdan’ sonra yeniden devletin içinde at oynattığı koalisyon dönemlerini hasretle anması, ümitlerini böyle dönemlerin yeniden geleceğine bağlaması boşuna değildir.
Türkiye tarihinin kırılma noktalarından biri bürokrasinin devlet içinde özerk bir toplumsal zümre olarak yükselmesidir. Klasik İmparatorluk yapısında her zaman bürokrasinin gücünü dengeleyecek ideolojik, politik ve toplumsal mekanizmalar var ve fonksiyonel olduğu için devlet içinde politik güçleri olmamıştır, daha doğrusu politik bakımdan etkisiz kılınmışlardır.
“Bürokrasi sorunu denildiğinde; iktidarın sivil seçilmiş siyasetçilerin değil, devlet içinde örgütlenmiş bürokratik zümrenin unsurları arasında paylaşılmış olmasından bahsediliyor; iktidar üzerinde belirleyici olan bir iktidar zümresinin tekelinin sebep olduğu sorunlardan söz ediliyor demektir.”
İdeoloji ve iktidar
Toplumsal yapıda devlet içinde örgütlenmiş zümreleri dengeleyecek sınıflar yeterince gelişmemişse veya sivil toplumsal aktörler devleti sınırlandıramıyorsa orada bürokrasinin devlet iktidarını kullanması, bunu topluma karşı bir baskıcı politikaya dönüştürmesi kolaylaşır hatta kaçınılmaz hale gelebilir. Bu süreçte bürokrasinin ideolojik veya politik olarak başka ülkelerle, onların devletleriyle işbirliği yapması, kendi halkına dayanmayan iktidarını dışarıdan bulduğu ya da dışarının sunduğu destekler yoluyla sürdürmeye çalışması, bürokrasinin kendi halkına ve ülkesine karşı bir konuma kaymasından başka bir netice vermez. İşte burada devreye giren en önemli unsur ideolojidir.
Türkiye’de bürokrasinin neredeyse bütün devlet mekanizmasını ele geçirmesini sağlamada ideolojinin önemli birkaç rolünden bahsetmeden meseleyi anlamak zordur. Birincisi, iktidar üzerinde tekel kurmak için bir meşruiyet çerçevesi olarak Batılılaşma ideolojisinin bürokrasiye geniş bir imkân sağlaması; ikincisi, Batılılaşma ideolojisi üzerinden bürokrasinin önce sadece Avrupa sonra bütün Batı üzerinden dış destek bulmasıyla ilgilidir. Üçüncü bir mesele ise, bürokrasinin demokratikleşme sürecine girilmesiyle birlikte darbeler/müdahaleler üzerinden iktidarını yeniden tahkim etmek için bu ideolojik aracı kullanması meselesidir.
Koalisyon: Bürokrasinin iktidarı