İşçi sınıfı tarihi konusundaki yayınları değerlendirirken kullandığım ölçütlerde biri, Osmanlı’da “ilk grev” konusu. Eğer elinize aldığınız metinde Osmanlı’da ilk grevin 1872 yılında tersane işçileri tarafından yapıldığı yazıyorsa, o kitabı okumayın. Boşuna vakit kaybedersiniz. Oya Baydar’ın 1969 yılında yayımlanan kitabında düzelttiği bir hatayı hâlâ inatla tekrarlayan bir çalışmayı ben ciddiye almıyorum.
YENİÇERİLERİN ÜCRET TALEPLERİ
Osmanlı’da işçi sınıfının ilk biçimleri (prototipleri) kapıkullarının belirli kesimleridir.
Yeniçeri ayaklanmaları Osmanlı’da ücretlilerin ilk başkaldırısıydı. Yeniçeriler ücretli askerlerdi. Yevmiyeleri belliydi. 1444 yılında verilen akçenin içindeki altın miktarı düşürüldü; gelirleri azaldı. Yeniçeriler Edirne’de ayaklandılar. Yevmiyelerine yarım akçe zam yapıldı. Ayaklanmayı sürdürdüler. Padişahı değiştirdiler. Yeni padişahtan yaklaşık bir yıllık ücretlerine eşit “cülus bahşişi” aldılar.
Bu ayaklanmalar, kapıkullarının ücretleri çeşitli biçimlerde düşürüldüğünde yeniden gündeme geldi. Ücreti yetmeyen yeniçeriler ışıkları karartarak toplantı yapıp karar alırlar, ayaklarıyla çorba kaselerini devirip tepkilerini ifade ederlerdi. Zam verilmezse, her yeniçeri ortasının (bölüğünün) kazanı kaldırılır ve yürüyüş yapılırdı. “Kazan kaldırmak” deyimi de buradan kaynaklanmaktadır.
GREVLER
Osmanlı’da saptanmış ilk grevler de şöyle:
Şehmus Güzel’in belirlemesine göre, 1473 yılında yabancı çini ustaları karşılaştıkları güçlüklerden yakınmı...