Tek örnek vereyim…
Mustafa Kemal'in 1937'de bizzat açtığı Nazilli Sümerbank Basma
Fabrikası'nda 2 bin 500 kişi çalışıyordu. Tee 1937'de, işçilere
kadınlı-erkekli balo düzenleniyordu, danslar ediliyordu. 700
kişilik sinema salonu vardı, tiyatro salonu vardı, haftada altı gün
film gösteriliyordu. İşçilerin tiyatro kulübü vardı, müzik grubu
vardı, korosu vardı, fabrikanın radyosu vardı, fabrikada piyano
vardı, piyano… Resim-heykel sergileri açılıyordu, bahçesinde havuz,
havuzun içinde bronz kadın heykeli vardı. Spor kulübü vardı,
Sümerspor… Türkiye'nin ilk alttan ızgaralı futbol sahası oradaydı,
basketbol-voleybol sahası vardı, güreş minderi, boks ringi, tenis
kortu vardı, paten pisti vardı, bisiklet parkuru vardı.
Ameliyathaneli, laboratuvarlı, 40 yataklı hastanesi vardı, eczanesi
vardı. İlkokulu vardı, kadın işçilerin bebişleri için kreş vardı,
1937'den bahsediyoruz. Giyecek kooperatifi vardı, fırını vardı,
işçileri şehirden fabrikaya getirip götürmesi için Gıdı Gıdı adı
verilen mini treni vardı, kendi enerjisini kendi üretiyordu,
santrali vardı, Nazilli'ye elektrik veriyordu. Özetle… Cumhuriyet
mucizesiydi. Mustafa Kemal açılışa geldi, Nazilli halkı teşekkür
için 22 ayar altından anahtar yaptırmıştı, sembolik kapı o
anahtarla açılacaktı. Mustafa Kemal “memlekete hayırlı olsun” dedi,
açtı. Bugünkülerin yaptığı gibi hatıra ayaklarıyla anahtarı cebine
atmadı, “altın milletin hazinesine aittir” dedi, Celal Bayar'a
verdi, Celal Bayar emaneti aldı, Ankara'ya gider gitmez hazine'ye
kaydetti. Zeka'yla akıl'la kurulmuştu… Makineleri Rusya'dan satın
alındı ama devletin kasasından, milletin kesesinden tek kuruş para
ödenmedi, her şey narenciyeyle, portakalla mandalinayla ödendi.
Türk tekstilinin temeliydi. Fabrika bünyesinde, Nazilli halkına,
özellikle genç kızların meslek edinmesi için ücretsiz kurslar
düzenleniyordu, okuma yazma kursu veriliyordu. Civar köylere sağlık
personeli gönderiliyordu, hastalar tedavi ediliyor, ücretsiz ilaç
veriliyordu, bölgedeki sıtma salgını, fabrikanın sağlık ekibi
tarafından kurutuldu. İşçilerin 264 dairelik, bin kişilik lojmanı
vardı. Hamam vardı, sadece işçilere değil, Nazilli halkına da
açıktı. Altı ayda bir yöre halkına ücretsiz basma
dağıtılıyordu.
*