19 Mayıs neyin başlangıcı?

Bugün 19 Mayıs 1919’un, yani Mustafa Kemal’in Samsun’a ayak basışının 97. yıldönümünü kutluyoruz.
Bazıları bu tarihi, Kurtuluş Savaşı’nın, hatta modern Türkiye’nin başlangıcı olarak kabul ederler.
Oysa daha Mustafa Kemal Samsun’a çıkmadan önce de Anadolu’nun dört bir yanında çoban ateşleri misali, bağımsızlık tutkusunun meşaleleri kongreler toplanmaya başlamış, halkın bağrından “reddi ilhak” ve bağımsızlık çığlıkları yükselmişti.
Daha önce de çeşitli vesilelerle belirtmeye çalıştığım gibi, ulusal bir hareketi tek kişinin irade ve eylemlerine indirgemeye kalkmak, kabul edilemez bir yanlıştır.
Tarihimizi, Osmanlı’nın yüzyıllar süren ataleti ve onun üzerine ölü toprağı serptiği toplumun meskeneti ve sonra da bir dâhinin şimşek gibi zekâsı ve azmi ile bu olguları tersine çevirmesi çelişkisiyle yorumlarsak hem onu hiç anlamamış, hem de karşı karşıya bulunduğumuz sorunları aşacak yöntemlerden de mahrum kalmış oluruz.
Toplumsal olayların çözümündeki anahtar tümce “Nasıl çözülür” olmalıdır, “Kim çözer” değil.
Zaten modern toplumları kadim toplumlardan ayıran başlıca öğelerden biri de budur.

***

Mustafa Kemal ve silah arkadaşlarının 19 Mayıs 1919’da o tarihi randevuyu kaçırmayıp, Samsun’da olmalarının nedenini ve anlamını da olayı ancak kişisel kararların ötesinde, zamanın imbiğinden süzülüp gelmiş, tarihsel gelişmelerin ve toplumsal dinamiklerin ışığında irdelediğimizde kavrayabiliriz.
Evet Kurtuluş Savaşı ve Cumhuriyet, başka deyişle modern Türkiye, salt Mustafa Kemal’in kişisel iradesinin ürünü olmanın ötesinde bir olaydır.
Hatta, önderin, Samsun’daki tarihi randevuda bulunmasını bile bu yöntemle açıklamak gerek. O koşulların bir araya gelmesi olmasaydı, hiçbir irade 19 Mayıs randevusunu oluşturamaz, oluştursa bile, ona bu işlevi kazandıramazdı.
Peki o zaman, Mustafa Kemal’i, 19 Mayıs’ı nereye oturtacağız?
Kurtuluş ateşi Mustafa Kemal’in Samsun’a çıkmasından önce yakıldıysa, 19 Mayıs neyin başlangıcıdır?
Lider ile tabanının birleşmesinin ilk adımı olan 19 Mayıs 1919 vatanın dört bir yanında, ateşlenmiş, ama henüz bir araya gelecek olgunluğa erişemeyip, münferit durumda olan bağımsızlık hareketlerinin, Erzurum’da yerelden bölgesele, Sivas’ta bölgeselden ulusala evrilmesinin, nihayet bunun 23 Nisan 1920’de Ankara’da Türkiye Büyük Millet Meclisi ile taçlandırılmasının başlangıcıdır.
Başka bir deyişle, 19 Mayıs 1919 bağımsızlık savaşını yürütürken, ona koşut olarak gelişen, birleşme bütünleşme, bir amaca doğru yönelirken oluşan uluslaşma sürecinin başlangıcıdır.
Ve onu ne yalnızca Mustafa Kemal’in iradesiyle açıklamak mümkündür, ne de Mustafa Kemal’in liderliğini ve Mustafa’yı Gazi Mustafa Kemal yapan koşulları görmeden anlamak ve anlatmak.