Vatan-millet-Gökalp

Türkiye'de "milliyetçilik" deyince, Ziya Gökalp ana duraktır; yanınızda bitiverir.

Gökalp "millet"i şöyle tarif eder:

"Millet, ne ırkî, ne kavmî, ne coğrafi, ne siyasî, ne de iradî bir zümre değildir. Mil­let; lisanca, dince, ahlâkça ve bediiyatça müşterek olan, yani aynı terbiyeyi almış fertlerden mürekkep bulunan bir zümredir..."

Devamında şu örneği verir:

"Memleketimizde vaktiyle dedeleri Arnavutluk'tan yahut Arabistan'dan gelmiş millettaşlarımız vardır. Bunları Türk terbiyesiyle büyümüş ve Türk mefkûresine çalışmayı itiyat etmiş görürsek, sair millettaşlarımızdan hiç tefrik etme­meliyiz. Yalnız saadet zamanında değil, felaket zamanında da bizden ayrılmayanları nasıl milliyetimizden hariç telak­ki edebiliriz. Hususiyle bunlar arasında milletimize karşı büyük fedakârlıklar yapmış, Türklüğe büyük hizmetler ifa etmiş olanlar varsa, nasıl olur da bu fedakâr insanlara "Siz Türk değilsiniz," diyebiliriz. Filhakika, atlarda şecere ara­mak lazımdır, çünkü bütün meziyetleri sevk-i tabiîye müs­tenit ve irsi olan hayvanlarda da ırkın büyük ehemmiyeti vardır. İnsanlarda ise, ırkın içtimaî hasletlere hiçbir tesiri olmadığı için şecere aramak doğru değildir. Bunun aksini meslek ittihaz edersek, memleketimizdeki münevverlerin ve mücahitlerin birçoğunu feda etmek iktiza edecektir. Bu hâl câiz olmadığından "Türk'üm!" diyen her ferdi Türk ta­nımaktan; yalnız, Türklüğe hıyaneti görülenler varsa, ce­zalandırmaktan başka çare yoktur." (Türkçülüğün Esasları, Haz. Nargiza Sattarova, Bilge Kültür Sanat Yayınları, s. 32-33).

Gökalp yeri gelir "ümmet"i ve "millet"i bir arada kullanır.