Sivas Kongresi ve Atatürk’ün vicdanındaki milli sır

Sivas Kongresi, 100 yıl önce bugün toplanmıştı. Hem katılımcıları hem de kararlarıyla ulusal bir kongreydi. Yurt çapındaki tüm yurtsever, millici, işgal ve ilhak karşıtı örgütler, tüm Müdafaa-i Hukukçular, Kuvayi Milliyeciler, Sivas Lisesi’nde düzenlenen kongrede bir araya gelip, tek bir çatı altında toplanmaya karar vermişlerdi: Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti. Cemiyetin temsil heyeti başkanlığına Mustafa Kemal Paşa seçilirken, ilerleyen yıllarda Sivas Kongresi, Cumhuriyet Halk Fırkası’nın ilk kongresi olarak parti tüzüğüne yazılacaktı.
Kurtuluşun ve kuruluşun birlikte kotarıldığı, iç içe geçtiği günlerdi o günler. Sivas Kongresi’nde, “Milli sınırlar içinde vatan bir bütündür, bölünemez” kararı alınmıştı. “Her türlü işgal ve müdahaleye karşı millet birlikte kendisini savunacak ve karşı koyacaktır” denilmişti. “Kuvayi Milliye’yi amil ve irade-i milliye’yi hâkim kılmak esastır” ilkesi benimsenmişti. “Manda ve himaye kabul edilemez” diye dünyaya haykırılmıştı.
Kongrenin toplanmasını engellemek, Mustafa Kemal’i tutuklamak için çok çabalayan Saray ve İstanbul Hükümeti, başaramamıştı. Henüz Samsun’a çıkmadan önce Mustafa Kemal Paşa’yı takibe alan İstanbul’daki İngiliz istihbaratı ise bir süre sonra Londra’ya şu notu geçmişti: “Türkler, Cumhuriyete gidiyor.” Osmanlı Genelkurmayı’ndaki, Harbiye Nezareti’ndeki gizli sicilinde “Cumhuriyetçidir” diye yazan, yıllar sonra bir soruyu yanıtlarken, “Ben Cumhuriyet’i vicdanımda milli bir sır gibi sakladım” diyen Mustafa Kemal Paşa, kongreler yoluyla Cumhuriyetin temellerini atmaktaydı. Nitekim tabandaki bu katılım ve irade sonucunda, 23...