Sultan Abdülhamid biyografisi yazmak

Sultan II. Abdülhamid, tam yüz yıl önce bir çeşit hapis hayatı yaşadığı Beylerbeyi Sarayı’nda vefat etti ve dedesi II. Mahmud’un Divanyolu’ndaki türbesine defnedildi. Aslında Fatih Türbesi’ne gömülmek istiyordu, fakat devrin iktidarı buna izin vermedi. Cenaze törenine şahit olanların anlattıklarına göre, imparatorluğun dağılmasıyla sonuçlanan felaketli senelerde onun devr-i saltanatını mumla arar hâle gelen halk Divanyolu’na akın etmişti. Cadde ve caddeye çıkan sokaklar hıncahınç dolu, pencereler, damlar, ağaçlar, duvarlar salkımsaçaktı. Ağlayanlar, hıçkıranlar, hatta gözyaşları içinde “Bizi bırakıp nereye gidiyorsun?” diye haykıranlar vardı. Sultan Abdülhamid hal’ edilmemiş olsaydı, Trablusgarp ve Balkan Harpleri çıkmaz mıydı? Sonuna kadar Birinci Dünya Harbi’nin dışında kalabilir, imparatorluk coğrafyasının tamamını elimizde tutabilir miydik? Bu sorulara verilebilecek hiçbir cevap spekülasyon olmanın ötesine geçemez. Bazan şartlar, aldığınız bütün tedbirlere rağmen sizi hiç istemediğiniz maceralara sürükleyebilir. Tarihi değiştirmek mümkün olmadığına göre, düşmanlık ve taraftarlık duygularını bir yana bırakarak olup bitenleri akl-ı selimle değerlendirmek gerekir.