"Cumhuriyet'i yarın ilan edeceğiz"

Lozan Anlaşması imzalandıktan sonra bile önder kadro içinde sıkıntılar bitmemişti. Kurtuluş Savaşı'na büyük katkıları olan üst kademe bir ara dört bir yana dağıldı. Başvekillikten istifa eden Rauf Bey -Orbay- bile Ankara'dan uzaklaşıp İstanbul'a demir atmıştı. Kabine yoktu yenisi bir türlü kurulamıyordu. Çünkü herkesin aklında ayrı başbakan ve liste vardı.Gazi Mustafa Kemal bu durumu hatıratında şöyle anlatıyor:"Muhterisler, şu veya bu şekilde bir hükümet teşkiline muvaffak olurlarsa durum değişebilir. Bu hükümet acz veya sapma gösterirse Meclis'i aydınlatma kararı alırım. Aksi halde buhran ve karışıklık çıkabilir. İşte o zaman bizzat müdahale edeceğim. Yani tasavvur ettiğim meseleyi -Cumhuriyet ilanı- önererek işi kökünden halledeceğimi düşündüm."Ortalıkta dolaşan listeler arasında en güçlüsü Ali Fuat Cebesoy'unki idi. Bunda, İsmet Paşa devre dışı bırakılmış, yerine Yusuf Kemal yazılmıştı. Kulis faaliyeti 28 Ekim'de daha da hız kazandı. Bir grup milletvekili Gazi'nin gruba çağrılması önerisinde bulundu.Çankaya'daki toplantıO gece Çankaya'ya İsmet Paşa, Kâzım Karabekir, eski kolordu komutanlarından Sinop Mebusu Kemalettin Sami ve Kocaeli Grubu Komutanı Halit Paşa davet edilmişti. Gazi sonradan listeye Rize Mebusu Ekrem ve Afyon Mebusu Ruşen Eşref'i ilave etti. Tartışmaların uzadığı gecede Paşa'nın son sözleri "Yarın Cumhuriyeti ilan edeceğiz" oldu.Misafirler ayrılırken Mustafa Kemal Paşa, İsmet Paşa'yı bırakmadı. Hemen masanın başına geçip, birinci anayasada -20 Ocak 1921 tarihli Teşkilatı Esasiye Kanunu- bazı değişiklikler yaptılar.29 Ekim 1923 günü grup erken toplandı. Yine kabine meselesi görüşülmeye başlandı. Recep Peker kuruluş sisteminin değiştirilmesinde ısrarcı oldu. Fikirler çatıştı ve tartışma kilitlendi. İşte o zaman Kemalettin Sami Paşa'nın önerisiyle Gazi, Meclis'e davet edildi. Geldiğinde kararlıydı. Kısa bir konuşma yaptı:"Efendiler, vekiller heyetinin seçiminde birliktelik sağlanamadığı anlaşılmıştır. Bana bir saat müsaade buyurun. Bulacağım çözümü sizlere arz edeceğim". Bu teklifin kabulünün ardından Paşa, Meclis'teki odasına gerekli gördüğü kişileri tek tek çağırdı. Kafasındaki sırrı açıklayıp, destek