"Fes giydirmek"

Dilimize girmiş öyle yakıştırmalar var ki, anlamını bilmesek de kullanırız. Örnek mi istiyorsunuz, 1830'lardan vereceğim. Bir dönem Ataninem'in de annemin de görev yaptığı Feshane'den başlayalım. Tekstil sektörümüzün ilk kuruluşu olan bu yere "Askeri Dikimevi" demek daha doğru.

Fesler önce ithal edilirdi. Padişah bir gün "Şunları yapmak çok mu zor" deyince millî üretim gündeme geldi. Sultan II. Mahmut'lu yıllar. Bir yaz günü Kaptanı Derya Hüsrev Paşa'nın dikkatine koca kavuklarıyla kürek çeken kalyoncular takılır. Zorlanmakta, aşırı terlemekte olanların önüne geçmek için formül arar. Sonunda onlara Tunus usulü fesler giydirir. Sultan bir Cuma selamlığında gördüğü feslilere ilk anda tepki gösterir; "Hüsrev Paşa kimdir ki, kendi aklınca kıyafet düzenlemektedir" der. Bu lafları kalabalık bir grup içerisinde söyleyince, paşa karşıtları ümitlenir.

Sürpriz

Millet bu tepkinin devamını bekleyip nihai darbeye hazırlanır. Ancak, Mahmut Han yeni kurduğu ordunun -Asakir-i Mansure-i Muhammediye- tamamına fes giydirme kararı alır. Böylece dönem edebiyatına yeni bir deyim dahil olur; "Fes giydirmek". Sultanın buna niçin gerek gördüğüne ise "Yeniçeriyi akıllardan silmek için" cevabı verilir.

Böylece fes giyme hızla yayılmaya başlar. Fesin Fas kökenli olduğu gerçektir ama, Arap'ın, Boşnak'ın, Rum ve Ermeni'nin birbirinden görüntü farkı kalmamıştır. Durum öyle bir hale gelmiştir ki, bir deyim daha türemiştir; "Başımızın püsküllü belası".

Bir rivayete göre de 1789 Fransız ihtilalindeki direnişçilerin kırmızı külahlarına da "Hürriyet sembolü" denmesi Osmanlı'dan alıntıdır.