Öğrenilmiş çaresizlik

‘Öğrenilmiş Çaresizlik” (Learned Helplessness) bir ruh halidir. Anlamı; insanın, çaresi elinde olan bir derde duçar olup, başından geçmiş benzer olaylardan çıkardığı olumsuz derslerden dolayı, hareketsiz kalıp o dertle yaşamaya razı olması demektir. Türkiye vatandaşlarının “biz cari açığı kapatamayız; çünkü bizim ulusal tasarruf oranımız düşüktür; tasarruf oranımız düşük olunca, hızlı kalkınmak için gerekli miktarda yatırım yapamıyoruz; bu yüzden yurtdışından, tasarruf açığımız kadar borçlanmak zorunda kalıyoruz” diye düşünmeleri çok tipik bir “öğrenilmiş çaresizlik”tir. Bu görüşümü bundan önce de birkaç kez yazıya döktüm. Ancak bu “cari açıkla yaşamaya mecburuz” şeklinde özetlenen “çaresizliği” toplumumuzun ne zaman ve hangi olaylarla “öğrendiğini” çözememiştim. PİRE KAÇ SANTİM ZIPLAR Öğrenilmiş çaresizlik kavramını 1965 yılında Martin Saligman adında Amerikalı bir psikoloji profesörü geliştirmiştir. Saligman’a ilham veren ise hayvanlarda şartlı refleks davranışlarını gözlemleyen ve bunu deneylerle ispatlayan büyük Rus bilgini İvan Pavlov (1849-1936)’dur. Öğrenilmiş çaresizliği anlatan birçok gözlem ve deney vardır. Bunlardan biri de şudur: Pire, durduğu yerden bir hamlede 60 cm yüksekliğe sıçrayabilen bir böcektir. Bu böcek 30 cm derinliğinde, üstünde saydam cam kapak bulunan bir kavanoza konur. Kavanoz alttan ısıtılır. Ayağı yanan pire, sıçrayarak kurtulmak ister. Ama her seferinde üstteki cama çarparak yere düşer. Sıçramaktan vazgeçer, kaderine razı olur. Kavanozun cam kapağı kaldırılır, tecrübeli pirenin yanına yeni bir pire konur. Kavanoz yine alttan ısıtılır. Ayağı yanan yeni pire sıçrar ve kurtulur. Tecrübeli pire sıçramaya teşebbüs bile etmez. Tabanlarının yanması, onun kaderidir çünkü. DIŞ BORÇSUZ YAŞAYAMAMAK KAPİTÜLASYONLARLA BAŞLAMIŞTIR Osmanlı’nın iktisat politikası “milli geliri değil devlet ge...