Karizma

Cumhurbaşkanlığı sistemi teklifi, referandum sürecinde ilerliyor. Kararı bizim “evet” ya da “hayır”larımız belirleyecek. Yeni sistemde, şimdiki “hükümet”in yetki ve sorumluluklarını, halkın seçtiği cumhurbaşkanı ve onun atayacağı cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar deruhte edecek. Bazıları bu durumu çarpıtarak “tek adamlık” gibi sunsalar da gerçek hiç de öyle değil. Ama neresinden bakarsak bakalım şimdikiyle karşılaştırılmayacak kadar etkin bir liderlik söz konusu olacak. Bu vesileyle biz de psikolojiden bildiklerimizle liderlik konusunda tartışmaya katılmaya çalışıyoruz. Ele almamızın elzem olacağı kavramlardan birisi de karizma…
Kavram, akademiye 20. Yüzyıl'ın başında Alman sosyolog Max Weber tarafından kazandırılmış ama daha sonradan yüklenen birçok bilimdışı nitelikle anlamı sislendirilmiş ve karartılmış. Şimdilerde daha ziyade popüler alanda kullanılıyor. Karizma sözünü epey seviyoruz gündelik yaşamda. O kadar ki birileri sırf bize “karizmatik” desin diye olmadık şeyleri yapmaya bile cesaret edebiliriz.
Weber, liberal bir dünya görüşüne sahip olmakla birlikte karizmaya önemli bir işlev yüklüyordu. Ona göre her toplumda otorite, kendisini meşrulaştırmak için geleneksel, yasal-akılcı ve karizmatik olmak üzere üç kaynağa başvuruyordu. Bunlardan yasal-akılcı yetki, seçimle kazanılır ve rasyonel esaslara dayanır. Bu yetki türünde, emirler, yetkiyi elinde bulunduranlar dahil herkesi bağlayıcı niteliktedir. Geleneksel yetki (meşruiyet) ise, kişisel ve doğuştan kazanılan statüye dayanır. Geleneksel yetkiye boyun eğenler, bu yetkiye sahip kişinin emirlerine, geleneklere uygun olduğu sürece riayet ederler.
Weber'e göre karizmatik yetki de kişisel bir yetki tipi ama elde ediliş biçimi açısından geleneksel yetkiden çok farklı. Karizmatik yetki, lidere yönelik kişisel bir atıf… İzleyicileri, karizmatik liderin insanüstü özellikler taşıdığına ya da en azından istisnai güçlere sahip olduğuna inanırlar. Bu güçlerin, izleyicilerin (topluluğun) yararına olacak biçimde, lider tarafından sık sık sergilenmesi gerekir. Liderle izleyiciler arasında yoğun duygusal bağlar bulunur. Weber,