Gençlerin her problemi aslında yaşlıların problemidir

İrademizin eğitilmesinden söz ediyorduk. İlginçtir ki, insandan başka bir varlığın irade eğitimine ihtiyacı yoktur. Hayvanlarda irade benzeri davranışlar görülürse onlar da insanlara ders vermek içindir ve onlar bunu bilinçli olarak yapmazlar. Mesela kedi avını yakalamak için saatlerce bekler, ama o bunu tabii bir insiyakla yapar akıl ve eğitilmiş irade ile değil. Ve onun bu davranışı da insana sabrı ve iradeli olmayı öğretmek içindir. Nitekim bir Allah dostu, beni bir kedi irşad etti demiş. Kedinin bir deliğin önünde beklediğini gördüm, ne beklediğini anlamak için ben de onu bekledim. Beklemesi uzayınca usanıp gittim. Sonra tekrar tekrar dönüp baktım. Nihayet bir fare çıktı ve kedi avını yakalayıverdi. Demek ki, dedim, meramına ulaşmak için kişinin gerekli sabrı göstermesi lazım.

İradeli olabilmek için özgüven dedikleri duyguya da sahip olmak gerekir. Bu da önce kişinin kendini tanıması ile başlar. Sokrat’ın bir sözü vahiy kaynaklı bir hikmetmiş ki, onu Resulüllah da söylemiş ve artık hadisi şerif olmuş: ‘kendini bilen Rabbini bilir’. Hz. Ali’nin şiirleştirilmiş meşhur sözü de bunu anlatır; ‘sen kendini küçük bir cirim mi sanıyorsun, en büyük âlem sende saklıdır’. Şeyh Galib’in şu beyti bunun tercümesidir.

‘Hoşça bak zâtına kim zübde-i âlemsin sen

Merdüm-i dîde-i ekvân olan âdemsin sen

Kendine iyi bak ki, sen bütün âlemlerin özüsün, kâinatın gözbebeği olan insansın sen.’ Burada güzel de bir sanat vardır; insanu’l-ayn gözbebeği demektir. Avam arasında ‘kendine iyi bak’ denmesini bu şiirde söylendiği anlamda alırsak bu söz avami olmaktan çıkar, bir hikmetin ifadesi olur.

Gel gör ki, kişinin kendini tanımasının, içinde saklı kabiliyetleri ve hazineleri bilmesinin ve onlardan yararlanmasının kişilikle çok yakın ilişkisi vardır ve kişiliğin oluşması da bir gençlik problemi olmaktan çok ebeveyn, yani yaşlılık problemidir. Çünkü zirvesinde özgüven bulunan kişilik, yedi yaşına kadar yüzde doksan oranında tamamlanan bir vasıfmış. Bu doğru ise, insanın kişiliğini kendisi değil, annesi babası oluşturur demektir. Onlardan gördüğü tavır ve davranışlarla ezik, korkak, pısırık, utangaç bir kişilik edinen gencin ondan sonra bu olumsuz huylardan kurtulabilmesi çok zordur. Zordur ama sanırım imkânsız da değildir. Çünkü bizim, yani mükellef olan insanın da bu olumsuzluklardan kurtulması isteniyorsa demek ki, bunun bizim irademizle de alakası vardır.