Üretken kapasite

Uzun bir süredir makine ve teçhizat yatırımlarındaki sevimsiz gidişata dikkat çekiyorum. Makine ve teçhizat yatırımlarının ne denli önemli olduğu açık: Gelecek dönemlerin üretim kapasitesini belirliyorlar çünkü. Elbette o ürünlerin pazara taşınabilmesi ve satılabilmesi, ürünleri üretecek makine ve teçhizatların içine konulması ve gereken enerjinin sağlanması için inşaat yatırımlarına da ihtiyaç var (fabrika binası, yol, köprü, liman, havaalanı, baraj, elektrik santrali ve benzerleri). Ama tek başına inşaat yatırımlarını artırarak ne üretim kapasitenizi artırmanız ne de daha fazla ihracat yapmanız mümkün.

Geride bırakmak üzere olduğumuz üçüncü çeyrek makine ve teçhizat yatırımlarının gidişatı hakkında yeni bilgiler verecek bize. Verecek, çünkü makine ve teçhizat yatımlarının bir yıl öncesinin aynı dönemine kıyasla değişim oranının negatif olması (yatımların azalması) 2016’nın üçüncü çeyreğinde başlamıştı. 2017’nin üçüncü çeyreğinde bir daha negatif bir değişim oranı gerçekleşirse olumsuz durumu “çok ciddi” olarak tanımlamak gerekir. Değişim oranı aksine pozitif olursa hemen rahatlamamamız gerekir; hem oranın büyüklüğüne hem de bir sonraki çeyrekte bu durumun devam edip etmeyeceğine bakmak gerekir.

Makine ve teçhizat yatırımlarının üçüncü çeyrekte alabileceği değere ilişkin çok fazla öncü gösterge yok. Mevcut göstergelerden biri ithalatın “yatırım malları” alt kalemi. İki eksikliği var bu “öncü” göstergenin. Birincisi, şu anda sadece Temmuz değerini biliyoruz. İkincisi, dolar cinsinden yayımlanıyor; halbuki ithalatımızın bir kısmı euro cinsinden ve euro-dolar kuru son dönemde önemli değişiklikler gösterdi. Bu zayıflığına rağmen yine de yatırım malları ithalatına bakmak yararlı olacak. Önce birkaç rakam: 2016’nın üçüncü çeyreğinin başı ile bu yılın Temmuz ayı arasındaki dönemde bu kalemin bir önceki yılın aynı ayına göre değişim oranlarının ortalaması eksi yüzde 7.8. Bu Temmuz’da ise yüzde 6.5’lik bir artış var. Ancak dikkat: Benzer artışlar 2016’nın Ağustos, Ekim ve Kasım aylarında da gözlenmiş; buna karşın verdiğim negatif ortalama artış oranı gerçekleşmiş. Son zamanlardaki eğilime başka bir pencereden bakmak için yatırım malları ithalatının her ay itibariyle son altı aylık toplamının 2011 başından bu yana gelişimini grafikte veriyorum. Bu dönemin önemli bir kısmında yerinde saymış yatırım malları ithalatı. Son dönemlerde ise belirgin bir azalma var.

Üretken kapasiteye katkıyı makineler gibi yansıtmasa da makine ve teçhizat yatırımları içinde ticari araçlar da yer alıyor. Dolayısıyla, ikinci bakılabilecek gösterge (kaba bir gösterge) kamyon, kamyonet, minibüs, midibüs, otobüs ve traktör satışları. Otomotiv Sanayi Derneği (OSD) verileri biraz karışık yayınlıyor. Yurtiçi satışı bulmak istiyorum; OSD’nin internet sayfasında üretim, ithalat ve ihracat verileri otomobil ve “diğerleri” olarak var. Ayrıca her araç türü için “pazar” verileri var ama tanımı yok. Yine de bazı çıkarımlar yapmak mümkün. Ağustos ayı itibariyle durum şöyle: “Üretim artı ithalat eksi ihracat” diye alınınca, sözünü ettiğim araçların “iç satış” adedi (böyle bakınca stoklar göz ardı edilmiş olunuyor) 2016’nın Ağustos ayına kıyasla yüzde 11.2 azalmış. İlk sekiz ayda (yine bir yıl öncesinin aynı dönemine kıyasla) yüzde 5.9 düşüş var. Böyle bakmanın bir sakıncası büyük kamyon ya da otobüs gibi değeri büyük bir taşıtla kamyonet gibi değeri görece düşük bir taşıt aynı ağırlığı vermek. Bu nedenle, “pazar” tanımı tam anlamasam da OSD’nin ”pazar” rakamlarına bakınca şu belirleniyor: Yılın ilk sekiz ayında bir yıl öncesinin aynı dönemine göre hemen hemen her araç türünde pazarda daralma yaşanmış. Buna karşılık ağustos ayında düşüş durmuş.

“Biraz karışık oldu, sonuç ne” derseniz, haklısınız derim. Ama ne yapayım ki ortada çok fazla gösterge yok; olanların önemli bir kısmı yukarıdakiler ve değerlendirmeye ne ölçüde izin verdiklerini belirttim zaten. Bu “kaba” göstergelere dayanarak “kaba” yorumum şu: Üçüncü çeyrekte makine ve teçhizat yatımlarında bir yıl öncesine kıyasla düşüş durabilir ama bu gelişme büyük ihtimalle geçici olur gibi görünüyor.