İnsanın kendisi ile savaşı

Razi nefsin düşünce gücü, şehvet gücü ve öfke gücü olduğundan bahseder. Düşünme gücünün beyin, öfke gücünün kalp olduğunu vurgular. Mevlana mesnevisinde nefs ile ilgili düşüncesini tavşanın aslanı tuzağa düşürme hikâyesi ile sembolize eder. Tavşan ormanlar kralı aslanı hile yaparak kuyuya düşürmüş böylece diğer orman hayvanlarını ona yem olmaktan kurtarmıştır. Burada nefsi tavşanla sembolize eder. Kuyuya düşen aslan insanı temsil eder. Burada nefsin zararsız görünüp aslında hiç de küçümsenemeyecek kadar güçlü olduğudur. Ruhun vatanı Allah’tır ve yine ona dönecektir. Padişahın elinden kaçarken yaşlı bir kadının eline düşen doğan hikâyeyle de ruhun yolculuğunu anlatır. Nefs tabiatı itibariyle düşman ilan edilmiştir. Mevlana ey yoksul bunun için diyorum işte. Köpeğin boynundan tasmayı çözme. O terbiye edilse bile yine köpektir der. Nefsi bir köpeğe benzetir Mevlana. Nefs terbiye edilse dahi her an kötülüğe meyilli hale gelebilir. İnsanın içinde bulunan ve her daim kontrol edilmesi gereken bir şeydir Nefs. Mevlana nefsi eşeğe de benzedir. Eşeği bir kazığa bağla, ne zamana kadar işten yükten kaçacak. O eşeğin işten yükten kaçmasıyla nefsin Allah’a itaatten yüz çevirmesini onu bir kazığa bağlamak ifadesiyle de teslimiyeti anlatıyor.