2. Abdülhamid Han

Kendi zamanında ve vefatından sonra hakkında yalan yanlış, iftira ve doğru şeklinde en çok konuşulan ve yazılıp çizilen şahsiyet Sultan 2. Abdülhamid Han’dır.
 
 
İlber Ortaylı’nın yerinde tespitiyle, “İmparatorluğun en uzun asrı”nda yaşamış ve bunun üçte birlik kısmının sorumluluğunu fiilen üstlenen “dünyanın son hükümdarı, son evrensel imparator Sultan 2. Abdülhamid Han’dır” (33 sene).

Liderler ne denli ışıltılı beyinlere sahip olurlarsa olsunlar, onların yüzlerini ak edecek ellerinin altındaki kadrolardır. İstediğiniz kadar güzel kanunlar çıkarın; bunları, gerektiği şekilde uygulayıp, halka uygulatacak bürokrasiden yoksunsanız istenen sonuca ulaşamazsınız.

Bu dönem, yetişmiş insan kalitesi yönünden incelendiğinde, “kaht-ı rical-devlet adamı yoksunluğu” göze çarpar. Halbuki Sultan Abdülhamid Han eğitim üzerine titremiş, bugün bile en köklü eğitim ve öğretim kurumlarımızın temeli onun döneminde atılmıştır.